تاریخ و فرهنگ مردم خجند معرفی و نقد

"باید پذیرفت که تحقیق پرفسور نذیرجان تورسون‌زاد، تحت عنوان «تاریخ و فرهنگ مردم خجند» (1) از موضوعات مهم و باارزش تاریخ به شمار می‌آید و بدون شک نوشته‌هایش میان محققان و پژوهشگران تاجیک از اعتبار خاصی برخوردار است. همچنین در این تألیف، تاریخ مختصر دوران قبل از اسلام ملک خجند و برخی از مسایل جغرافیایی تاریخی این ولایت، بسیار مفید و بر اساس منابع و م‌آخذ قابل توجه تشریح شده است (صص40-150، 33-101)، بخصوص توصیف مرزهای ولایت خجند (صص120-105) منابع آبی خجند (صص132-120) و راه‌های حمل و نقل (ص 150-140) برای پژوهشگران و خوانندگان ایرانی و غیر ایرانی که به اطلاعات و دست‌آوردهای محققان روسی دسترسی ندارند. موءلف در این بخش از کتاب خود، ناتوانی خود را بیشتر آشکار کرده است، چرا که نوشته‌های وی درباره ابومحمد خجندی، بیشتر به یک گزارش روزنامه‌نگاری شباهت دارد تا یک تحلیل علمی و پژوهشی ملاحظه بفرمایید: «در یکی از عبادتگاه‌های بمبئی وسائل اختراعی ابومحمود خجندی- ستاره‌شناس و ریاضیدان سده چهارم قمری- مانند اسطرلاب، سدس (در متن «سودس» نوشته شده است که اشتباه است. درست است که تألیف جدید پروفسور نذیرجان تورسون‌زاد، که از طرف خراسان‌شناسی ارایه شده‌است برای ایران و ایرانیان در حال حاضر مفید است اما اهل علم و تحقیق ایران و تاجیکستان از اقدام مرکز پژوهشی خراسان‌شناسی در رابطه با تحقیق و بررسی تاریخ و فرهنگ خجند و خجندیان و بخصوص از تلاش‌های یک نفر پروفسور خجندی، انتظاری بیشتر و بهتری را داشتند."