خلاصه ماشینی:
"روش فکری و علمی و بینشی بیرونی همان کاری را که اروپاییان در انقلاب علمی و ادبی در بنیاد علوم و معارف جدید در قرن شانزدهم میلادی کردند؛ ابوریحان در سدؤ دهم میلادی کرده بود؛ به این معنی که کلی مواریث قدیم را اعم از علوم عقلی یا نقلی اول بار به دیدؤ تردید و انکار مینگریست و آن را در بوتؤ عدم قبول میگذاشت تا خلاف آن به دلیل قاطع معلوم شود؛ یعنی تا وقتی که خود شخصا غوررسی و تحقیق عمیق نمیکرد مطلبی را نمیپذیرفت؛ اگر از مسایل عقلی نظری است دلیل ریاضی و برهان منطقی میخواست؛ و اگر از امور حسی است تجربه و شهود شخصی را به کار میبست؛ و آنچه نتیجه برهان قاطع عقلی و استقراء و تجربه حسی شهودی خود او بود همان رامدار رد و قبول و مناط حکم امکان و امتناع قرار میداد؛ خواه با افکار و آراء دیگران موافق یا مخالف افتاده باشد.
این کتاب، که در میان آثار نجومی بازمانده بیرونی از همه جامعتر است، جداول عددی بسیاری را که منجمان و احکامیان قرون وسطا برای حل مسایل متعارف خود لازم داشتهاند به تفصیل شامل است، اما در آن بیش از زیجهای معمولی به گزارشهای رصدی و روش به دست آوردن روابط توجه شده است.
بیرونی نظریه تکامل تدریجی، را در هرکجا که موردی برای آن یافته به کار برده است؛ در این جمله که «واندر یک، همه عددهاست همین در شگفتن امر نهفته» را بیان میکند که اصل کلی فکر اوست و بر طبق اصل فکری نیز تسبیج و سجودی را که قرآن به موجودات غیرذیحساب نسبت میدهد به تکامل آنها، یعنی به وصول هر یک از آنها به کمال ویژه خود تفسیر مینماید."