چکیده:
سرزمین طبرستان از دشت و کوه و ساحل دریا تشکیل شده است که از ناحیه دیلمان تا
تمیشه وسعت داشت.هوای معتدل، زمین حاصلخیز و آب فراوان موجبات توسعه کشاورزی و تنوع
محصولات و در نتیجه شکوفایی و غنای اقتصادی آن دیار را فراهم میساخت.جاذبههای
طبیعی و پراکندگی جغرافیایی و غنای اقتصادی و بافت سیاسی غیر متمرکز این سامان،
شمار زیادی از قبایل و جمعیتهای مناطق دیگر را به این سرزمین میکشاند و از این
رهگذر بافت جمعیتی و اوضاع سیاسی و اقتصادی منطقه دستخوش تغییر و تحول میگردید.مردم ساکن طبرستان به علت زندگی در مناطق ناهموار و کوهستانی، مردمی مقاوم و
نیرومند و ورزیده بودند و نزاع میان قبایل، موجب پرورش روحیه جنگاوری و سلحشوری در
میان ایشان میگردید.عدم وجود راههای ارتباطی مناسب و انزوای جغرافیایی و موقعیت
سوق الجیشی طبرستان، تسلط کامل بر این دیار، به ویژه نواحی غربی آن را برای
حکومتهای مرکزی ایران، دشوار مینمود.این واقعیت همراه با توان رزمی نسبتا بالای
مردم موجب پیدایش روحیه استقلال طلبی و عدم تمکین از حکومتهای خارج از این قلمرو
جغرافیایی میگردید.مردم این دیار برای دفاع از موقعیت محلی قبایل خویش و همچنین
تأمین استقلال و حفاظت این سرزمین از اقوام مهاجم صحرا گرد، از قدیمترین ایام،
استحکامات متعددی در جای جای این سرزمین تعبیه کرده بودند.مجموعه موقعیتهای یاد شده، شرایطی را پدید آورد تا اکثر معارضین سیاسی حکومتهای
مسلط بر خارج از این منطقه، برای پناه جویی، به سهولت بتوانند به این منطقه راه
یابند و در کوهها و دژهای فراوان و در کنار مردم خون گرم و میهمان نواز آن پناه
گیرند.
خلاصه ماشینی:
"14 جغرافیای طبیعی و اقتصادی سرزمین طبرستان از نظر جغرافیای طبیعی با مناطق دیگر ایران به طور کلی متفاوت است، این قلمرو جغرافیایی به علت وجود کوههای مرتفع و طول و عرض جغرافیایی خاص و همچنین مجاورت با دریا، از برکت بارش بارانهای فراوان در تمام فصول سال بهرهمند بوده است.
53 از آن جایی که در ایران پیش از اسلام واگذاری مشروط اراضی از سوی شاهنشاهان به صورت تیول و اقطاع سابقه داشته است 54 به نظر میرسد که بخشهایی از طبرستان از همین زمان به صورت اقطاع در اختیار بعضی از رؤسای قبایل و سران محلی قرار گرفته باشد و ایشان نیز در مقابل، سپاهیانی در اختیار شاهنشاه ساسانی قرار میدادند و مالیات و باج و خراج میپرداختند و البته به هنگام ضعف حکومت ساسانی هر یک از این اقطاع داران برای رهایی از یوغ ایشان، خودسری پیشه میکردند و دست به شورش می زدند.
» 63 علت نجنگیدن دیلمیان با سپاه اسلام را بیشتر باید در آن چه که راجع به فرهنگ سیاسی این مردم بازپرداخته شد، جستجو کرد و آن همانا روحیه استقلالخواهی و عدم تمکین نسبت به حکومتهای مرکزی در طول تاریخ این سرزمین بوده است که در این زمان نیز به گونهیی دیگر خود را آشکار ساخت.
» 74 مجموعه موقعیتهای جغرافیایی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی به همراه وجود دژهای متعدد در جای جای این سرزمین شرایطی را پدید آورده بود که اکثر کسانی که با حکومتهای مسلط در ایران مرکزی، معارضهیی داشتند، به راحتی میتوانستند در پناه کوهها و دژهای فراوان منطقه و در کنار مردم خون گرم و مهماننواز آن به زندگی خود ادامه دهند."