چکیده:
مقاله ارائه شده با عنوانحدیقه احیایی در شعر فارسیبه طور کلی به مقایسه شخصیت
و آثار دو بزرگ مرد قرن ششم هجری، غزالیوسناییمیپردازد و همچنین میزان
تأثیرپذیری سنایی در حدیقه از اثر بزرگ عرفانی-اخلاقی غزالیاحیاء علوم الدینو
ترجمه فارسی آنکیمیای سعادتمورد بررسی قرار میگیرد.این مقاله احتمالا جزو اولین مقالاتی است که بطور مشروح به تأثیر غزالی بر افکار
یکی از شعرای زبان فارسی اشاره دارد.جای تردید نیست که همه شاعران حکیم و عارف
ایرانی بعد از سده ششم آثار غزالی را مورد مطالعه و مداقه خود قرار میدادهاند،
اما سهم شعرای عرفانی ادب فارسی چون سنایی و مولانا در این میان بیشتر است.در این
مقاله علاوه بر توجه به شباهتهای ظاهری در نحوه زندگی و آثار مؤلف این دو نامدار،
به بهرهوریهای سنایی از آثار غزالی(از جهت موضوعات فکری، استفاده از احادیث روایت
شده و تمثیلهای موجود در احیاء و کیمیا)اشاره شده است.ابیاتی که به عنوان شاهد از حدیقه ذکر شده بر اساس قدیمیترین نسخه حدیقه
سنایی(که با نام فخری نامه مشهور است و بسال 552 ه کتابت شده)میباشد.پس اختلافات
متنی آن با نسخه حدیقه مدرس رضوی از این جهت است.به همین سبب شماره ابیات بر اساس
آن نسخه و همچنین شماره صفحات چاپ مدرس هر دو ذکر شده است.
خلاصه ماشینی:
"در همین باب میبینیم که سنایی در آغاز بیانات خودش شره شهوت شکم را در دوزخ مینامد:هر کش امروز قبله مطبخ شددانکه فرداش جای دوزخ شدآدمی را درین کهن برزخهم ز مطبخ دری است تا دوزخفخری نامه/18 و 2817 حدیقه/389غزالی در دنباله حدیثی را از پیامبر اکرم(ص) نقل میکند که سنایی هم به آن اشاره دارد:(1)-اعشار و اخماس علاماتی است که از مواد و شنجرف و ذهب و فضه در اوراق صحائف و صحیفه قدیم بزنند در تعلیم صبیان و علامات درس ایشان و یا برای زینت و آرایش صحائف قرآن.
عشر علامتی است که بر اختتام ده آیت وقفی زنند و خمس آنکه بر پنج کشند سنایی جایی دیگر هم به این معنا اشاره دارد:به اخماس و به اعشار و به ادغام و امالت کیترا رهبر بود قرآن به سوی سر یزدانیتازیانههای سلوک/225(2)-ر ک:احیاء 24/600(3)-ینبوع-چشمهبزرگ (4)-متبوع-پیرویشده، اطاعت شدهمن اجاع بطنه عظمت فکرته و فطن قلبههر که شکم خود را گرسنه دارد فکرت او بزرگ شود و دل او زیرک و سنایی مینویسد:کم خورش تخم ضرط 1 و بطنت 2 نیستهر کجا بطنت است فطنت نیستبهر کم خوردن است و بی آبیذهن هندو و نطق اعرابی 3آن بود زیرک این نباشد غمر 4آن نه بیمار وین نه کوته عمرکم خوری ذهن و فطنت و تمییزبخوری تخم خواب و آلت تیزفخری نامه/2824-2820 حدیقه/390- 389 احیاء ج 3/179غزالی مینویسد:ابن عباس روایت کرد که پیغامبر علیه الصلوة و السلام گفت:لا یدخل ملکوت السماء من ملأ بطنه."