چکیده:
در این مقاله، نگارنده سعی کرده است یکی از ویژگیهای چشمگیر سبکی را که سلمان
ساوجی (قصیده سرای سده هشتم هجری)در صورت لفظی و ساختار بیانی اشعار خود بکار برده
است بررسی و توصیف نماید.سلمان در این راستا از راهبردهای خاصی استفاده میکند که
عبارتند از تکرار صامتهای خاص در توزیعهای مختلف در مصرعها و بیتها، به نحوی که از
یک سو موجب ناهمواریهای لفظی و تنافرآوایی میشوند و از سوی دیگر به صورت واجآرایی
و خوشآهنگی موسیقایی جلوهگری میکنند.قاعدهمند بودن روابط تکراری صامتها و توزیع نظاممند گوناگون آنها در گستره
مصرعها و بیتها موجب شکلگیری شش نوع الگوی لفظی و شیوه بیانی در اشعار سلمان ساوجی
میگردد که بسیار منسجم هستند.نگارنده سعی کرده است هر یک از این الگوها را جدا جدا توصیف کرده، نمونههایی را
از اشعار جمعآوری شده سلمان شاهد آورد و در پایان مقاله کلیه شواهد جمعآوری شده
از دیوان اشعار سلمان ساوجی را به طور طبقهبندی شده به الگوهای ششگانه، ارائه
دهد.
خلاصه ماشینی:
آنگاه در یک بررسی اولیه به یک نکته کلی بسیار مهم رسیدیم و آن عبارت از این بود که شاعر توانمند ما، سلمان ساوجی، با کاربرد تکراری یک صامت خاص در توزیعهای مختلف آن در یک مصراع یا یک بیت، توانسته است نوعی ناهمواری آوائی و یا خوش آهنگی لفظی به وجود آورد که تأثیر سبکی خاصی را به شعر او میبخشد.
در زیر چند بیت از اشعار سلمان ساوجی را که در برگیرنده این گونه ناهمواری آوائی هستند به عنوان نمونه میآوریم و دو واژه مجاور مربوط را برای روشنگری داخل هلالها قرار میدهیم:همچو نرگس مست و زر در دست(ایمن نیم)شبخفته بودندی غریبان بر سر(هر رهگذر)(زر را)به هیچ کس نشمارد به عهد توزر چیست کش به عهد تو(آرند در)میان(هم میش)را به عدل تو گرگ است مؤتمنهم کبک را به دور تو باز است مستشاردر تشکیل این گونه تنافرهای آوائی تعداد 8 نوع صامت زبان فارسی مشارکت مینمایند.
جدول 3-مشخصههای صامتهای مربوط به الگوی دوم[به تصویر صفحه مراجعه شود]در پیکره جمع آوری شده، تعداد 45 مورد عملی از این الگوی ناهمواری آوائی وجود داشته که انواع مختلف آنها و میزان فراوانی کاربردی هر کدام را در اشعار سلمان ساوجی در جدول شماره 4 که ذیلا ارائه خواهد شد نشان میدهیم.
این دو رابطه را در جدول زیر مجسم میسازیم:جدول 9-عوامل مؤثر در میزان خوش آهنگی آوائی[به تصویر صفحه مراجعه شود]بر اساس کیفیت توزیعی صامتها، به گونهای که در جدول بالا بیان گردید؛میتوان دو الگوی کلی خوش آوائی در ابیات سلمان ساوجی تشخیص داد که در زیر به شرح آنها میپردازیم:الگوی نخست:خوش آوائی قویدر الگوی نخست، تمام یا اکثریت موارد تکراریک صامت در آغاز، میان یا پایان واژههای متوالی یا متناوب رخ میدهد و تراکم تکرار از نظر قرابت توزیعی یا در مصراع نخست بیت است یا در مصراع دوم.