چکیده:
ماده اولی همواره در فلسفه مطرح بوده است؛مشائین آن را تایید کرده، اما برخی
دیگر از فلاسفه آن را نپذیرفتهاند.در این مقاله ادله مشائین برای اثبات ماده اولی
و اشکال های منکرین آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.پس از تحلیل و نقد و
بررسی مطالب، این نتیجه به دست آمده است که دو اشکالی که به برهان اول(برهان قوه و
فعل) شده است، کاملا وارد است و اشکال شیخ اشراق به برهان دوم(برهان فصل و وصل)
اشکال مبنائی است، اما آن برهان به وسیله دو اشکال دیگر ابطال میشود.از چهار
اشکالی که به برهان سوم وارد شده است، یک اشکال در این مقاله پاسخ داده شده و سه
اشکال دیگر مورد تایید قرار گرفته است.دلیل چهارم نیز در این مقاله با اشکالی بدیع
و ابتکاری ثابت شده است که باطل است و به این ترتیب تمام ادله وجود ماده اولی ابطال
شده است.در مورد اشکالهای شیخ اشراق به وجود ماده اولی در این مقاله ثابت شده است که
اشکال اول او و پاسخ علامه طباطبایی به آن، هر دو باطلند، اما پاسخ صدرا به اشکال
دوم شیخ اشراق و جواب علامه طباطبایی به اشکال سوم او کاملا صحیحاند.بنابر این چون
دلیلی برای اثبات ماده اولی وجود ندارد، نمیتوان آن را پذیرفت.
خلاصه ماشینی:
"نقد و بررسی دلیل چهارم: این استدلال بر فرض صحت، فقط ماده ثانیه را اثبات میکند، زیرا در این استدلال گفته شده است که برخی از ممکنات برای موجود شدن نیازمند به مادهای قبلیاند که حامل قوه و امکان آنها باشد، چه اشکالی دارد که آن ماده امر بالفعلی باشد؟!در این استدلال اثبات نشده است که آن ماده فاقد هر گونه فعلیتی است، مگر اینکه قسمتی از دلیل سوم به آن ضمیمه شود و گفته شود:برای اینکه تسلسل لازم نیاید باید آن ماده قوه محض باشد و در این صورت همان اشکالاتی که در نقد و بررسی دلیل سوم گذشت، مطرح خواهد شد.
بنابر این از نظر او نه تنها دلیلی برای اثبات ماده اولی وجود ندارد، بلکه قبول آن مبتلی به اشکالهایی است که اکنون به بیان و بررسی آنها میپردازیم و از آنجا که قسمت طبیعیات کتاب مطارحات هنوز چاپ نشده است و در دسترس نیست، به ناچار اشکالهای شیخ اشراق را از اسفار نقل میکنیم: 1 3-1-اشکال اول: قابلیت و استعداد قبول از امور جوهری نیست؛از امور عرضی است و قابل باید به خودی خود وجود داشته باشد تا بتواند شئ دیگری را قبول کند و قابل آن شئ باشد.
در نقد و بررسی اشکال اول شیخ اشراق باید گفت:نه اشکال او صحیح است و نه پاسخ علامه کافی است، زیرا قوه و استعداد قبول همان طور که در نقد و بررسی برهان قوه و فعل گذشت، از مفاهیم عرضی نیست بلکه از معقولات ثانیه فلسفی است که فقط اتصاف آن در خارج است و حال آنکه عرض در مقابل جوهر از معقولات اولی است که عروض و اتصاف (1)-ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، پیشین، ج 5، صص 4-71."