چکیده:
فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از شش سال بحث و بررسی، سرانجام در اسفند سال
1378 متن پیشنهادی خود را برایدستور خط فارسیمنتشر کرد و به نظر خواهی عمومی
گذاشت.این دستور اگر چه نسبت به پیشنویس قبلی آن و شیوه نامههای موجود در جامعه،
شیوه نسبتا معتدلتری دارد.دارای نواقص، نارساییها، ناهماهنگیها و نادرستیهایی
است که تعداد آنها نزدیک به شصت مورد است. اشکالهای متن منتشر شده، در فصلویژگیهای
خط فارسیبیشتر مربوط به توضیحاتی است که به صورت ناقص بیان شده است.در
فصلنشانههای خط فارسی مهمترین اشکال مربوط به ترتیب الفبای فارسی است که همزه را
براوآمقدم کرده است.اشکالهای فصل مربوط بهاملای بعضی از واژهها و پسوندها و
پیشوندها بیشتر مربوط به ناهماهنگی قواعد و نارسایی آنها در توصیف تمام مصادیق
همانند است.اشکالهای فصل شناسههای فعلی-م، -ی، -یم، -ید، -ندمربوط به اختلاط
قواعد مربوطه بهاستبا سایر شناسههای پنجگانه فعلی است.اشکالهای فصلضمایر ملکی و
اضافی و مفعولیو فصلیای نکره و مصدری و نسبینیز مربوط به نقص شمول قواعد
است.اشکالهای فصلقواعد همزهبیشتر از نوع هماهنگی در ارائه قواعد، بیان قواعد
متعدد و خروج از معیار روش معمول در عرف خط فارسی است.اشکالهای فصلواژهها و
ترکیبات و عبارات مأخوذ از عربینیز بیشتر از نوع ناقص بودن قواعد است.فصلکلمههای
مرکبفصلی است که بیشترین (*)-عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس اشکالهای دستور خط فرهنگستان مربوط به این فصل است؛و مهمترین آن پیروی نکردن از
منطق علمی خط و زبان و در نتیجه پدید آمدن ناهماهنگیهای فراوان است.علاوه بر مواد یاد شده، نکات مورد اختلاف فراوان دیگری نیز در خط فارسی وجود
دارد که در ایندستور خطتکلیف آنها روشن نشده است.
خلاصه ماشینی:
"ص 18 و 19 و 20 جدول شماره 1 11)درباره این که هر یک از حرفهای«آ»و«ا»و شکلهای مختلف همزه«أ، ؤ، ئ/ی، ء» باید یک حرف مستقل به شمار آیند، در ذیل نقد مطلب ص 16 بند«ز»توضیح کافی داده شد؛ فقط در اینجا تأکید میشود که از نظر ترتیب، باید مطابق سنت خط فارسی حرف«همزه»بعد از« آ»و«ا»قرار گیرد؛زیرا همان طور که گفته شد هر چند بعضی فرهنگ نویسان از نظر ترتیب الفبایی بین حرف«آ»و«ا»تمایزی قائل نشدهاند و آنها را در یک ردیف قرار دادهاند، نگارنده در جایی ندیده است که اساسا حرف همزه را بر«آ»یا«ا»مقدم کرده باشند؛اگر چه عکس آن دیده شده است؛مثلا علت اینکه معین در فرهنگ خود، در وسط کلمه«ا»را بر«آ»مقدم کرده است این است که«ا»در وسط کلمههای فارسی به خلاف اول کلمه، حتما الف است و حال آنکه«آ» مرکب از همزه و الف(ء ا)است، بنابراین کلمه«ماه»که در آن بعد از حرف«م»حرف«ا»قرار گرفته است(م ا ه)جلوتر از کلمه«مآخذ»آمده است؛زیرا در کلمه«مآخذ»بعد از حرف«م» همزه قرار دارد که از نظر ترتیب الفبایی بعد از الف قرار میگیرد(م ء ا خ ذ)و کلمه«مأخذ»بعد از «مآخذ»آمده است.
44)درباره قاعده«1»از مصادیق جدا نویسی کلمههای مرکب نیز استثناهایی وجود دارد که نباید از آن غافل بود؛در این قاعده آمده است«ترکیبات اضافی شامل موصوف و صفت و مضاف و مضافه الیه که در پایان جزء اول آنها، نشانه اضافه ملفوظ شود»جدا نوشته میشوند(مانند شواری عالی، حاصل ضرب)؛با این وصف آیا باید کلمههای«رختخواب و تختخواب»را به دلیل اینکه کسره هنوز بعد از اجزای«رخت و تخت»همچنان تلفظ میشود، جدا نوشت؟حال آنکه این کلمهها تاکنون در زبان فارسی بیشتر پیوسته نوشته شدهاند؛البته این پیوسته نویسی دلیل هم دارد آن دلیل این است که اگر چه کسره در بین اجزای این کلمهها باقی مانده است، آن دو دیگر ترکیب اضافی(مضاف و مضاف الیه)به شمار نمیروند؛زیرا به کلمه مرکب تبدیل شدهاند؛از این رو هر گاه بخواهیم آنها را جمع ببندیم، نشانه جمع به آخر کلمه اضافه میشود(مانند رختخوابها، تختخوابها)؛حال آنکه در ترکیبهای وصفی و اضافی، نشانه جمع به آخر مضاف یا موصوف اضافه میشود؛مانند«شوارهای عالی و حاصلهای ضرب»."