چکیده:
هویت ملی بهویژه از عصر مشروطه و دستکم برای جامعه و گفتمان روشنفکری معاصر ایران به یک مساله تبدیل شد. مسالهای که برای صادق هدایت با آن شخصیت چندگانه و متفاوت فردی و هنری که خود فرزند عصر مشروطه و در گیرودار فرهنگی چند گانه و برزخ سنت و تجدد بود میتوانست دو وجه داشته باشد؛ یکی فردی و دیگری جمعی.
خویشتنیابی و جستوجوی هویت ملی از طریق هنر و خلق اسطورههای هنری، از دغدغههای اصلی این نویسنده و روشنفکر معاصر ایرانی بود. این مقاله، ابعاد تلاش «هدایت» را در این زمینه مورد بررسی قرار میدهد و به دلایل ناکامی آن میپردازد، و این پرسش را که «معنی و غایت زندگی چیست؟» بهعنوان مسالهای فلسفی و معناشناختی برای هدایت معرفی میکند که برای او حل نشده باقی مانده و همین امر کوشش هویتجویانه هدایت را ناکام گذاشته است.
خلاصه ماشینی:
"او گرچه در آثار پیچیدهی فلسفی-روانشناختیخودش،مانند بوف کور،از یک دید نخبهگرا و حتی بدبینانه،از تودهها به عنوان«رجاله»ها یاد و زندگی و جهانبینی آنها را نقد میکند(شریفی،1372:321؛مقدادی،1375:16-8)،اما در آثار تحقیقی مربوط به فرهنگ عامه مانند اوسانه،چهرهی یکنویسندهی مردمگرا به خودش میگیرد،و در همین آثار است که میتوان رگههایی ازتعلق خاطر او را به بازسازی هویت ملی بر مبنای عناصر فرهنگی تودهی مردمجستوجو و مشاهده کرد: (2)- Nihilism ایران رو به تجدد میرود؛افکار عوض شده و روش دیرین تغییر میکند،آنچه قدیمی است منسوخ میشود...
هدایت و پژوهشهای او،نقش مهمی در گردآوری و حفظ فرهنگ عامه یا تودهیمردم داشت،و برخی از قصهها و ترانههای آثار فولکلور او بعدها دستمایهی آثار نظمو نثر انتقادی قرار گرفت،از جمله ترانهی معروف زیر: {Sیکی بود#یکی نبود#سر گنبد کبود#پیر زنیکه نشسته بود#اسبه عصاری میکرد#خره خراطی میکرد#سگه قصابی میکرد#گربه بقالی میکرد#شتره نمدمالی میکرد#فیله اومد تماشا#پاس سرید به حوض شا[ه]#افتاد و دندونش شیکسS}(قائمیان،1344:24) عناصر فرهنگ عامه که یک طرح تحقیقی و کلی برای کاوش فولکلوریک بود(ص 417)،و حوزههای وسیعی از زندگی را در بر میگرفت،میتوانست خمیرمایهایبرای او باشد تا بر مبنای آن نظریهای را در باب هویت ملی تدوین کند،اما اولا؛هدایتیک مسألهی اصلی داشت-معنای حیات-که مسایل دیگر در گرو حل آن بود که حلنشده باقی ماند:«دو هزار سال بعد،اخلاق،عادات،احساسات و همهی وضع زندگیبشر به کلی تغییر کرده بود،احتیاج به تشنگی،گرسنگی،عشقورزی..."