چکیده:
یکی از عوامل مؤثر در ایجاد مسؤولیت فریب دادن است، بدین معنا که اگر شخصی
دیگری را فریب دهد یا از کسی گول بخورد، مثلا در عقد نکاح زوج یا زوجه طرف مقابل را
فریب داده باشد و یا در عقد بیع خریدار از فروشنده فریب بخورد و در این صورت برای
فریب دهنده مسئولیت و ضمان ایجاد میشود.این نوع از مسؤولیت که ضمان ناشی از خدعه و
فریب است در اصطلاح حقوقی ضمان غرور نامیده میشود که نوعی ضمان قهری است و در حقوق
از آن به مسؤولیت مدنی یاد میشود. مباحث مربوط به ضمان غرور در فقه به عنوان قاعده
فهقی«المغرور یرجع الی من غره»یا قاعده غرور شهرت دارد.در این مقاله، ابتدا مفهوم
غرور تبیین شده، آنگه ادله اعتبار قاعده از قبیل جمله«المغرور یرجع الی من غره»،
اجماع، بناء عقلا، قاعده تسبیب، قاعده لا ضرر و روایات خاصه مورد بحث و بررسی قرار
گرفته و پس از آن، ارکان و عناصر تشکیل دهنده غرور که عبارتند از:عمل خدعه آمیز،
ورود ضرر، رابطه سببیت، علم و جهل غار و مغرور، قصد و فریب خوردگی به تفصیل توضیح
داده میشود و دیدگاه فقهاء در این خصوص تشریح گردیده، و نیز مواردی در فقه که
قاعده غرور در آنها جاری است به عنوان موارد تطبیق قاعده از نظر کاربرد بیان
میشوند.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله، ابتدا مفهوم غرور تبیین شده، آنگه ادله اعتبار قاعده از قبیل جمله«المغرور یرجع الی من غره»، اجماع، بناء عقلا، قاعده تسبیب، قاعده لا ضرر و روایات خاصه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پس از آن، ارکان و عناصر تشکیل دهنده غرور که عبارتند از:عمل خدعه آمیز، ورود ضرر، رابطه سببیت، علم و جهل غار و مغرور، قصد و فریب خوردگی به تفصیل توضیح داده میشود و دیدگاه فقهاء در این خصوص تشریح گردیده، و نیز مواردی در فقه که قاعده غرور در آنها جاری است به عنوان موارد تطبیق قاعده از نظر کاربرد بیان میشوند.
از جمله مرحوم بجنوردی در این باره ضمن اینکه جهل غار و مغرور را مشمول قاعده غرور دانسته و به ضمان غار قائل شده است برای استدلال نظر خود میگوید:فریب دادن عبارت است از اینکه دیگری را به انجام کاری تشویق کند که بر آن ضرر مرتب میگردد، هر چند تشویق کننده نسبت به ترتب ضرر بر آن عمل و وارد ساختن دیگری به عمل زیانبار ناآگاه باشد، به عبارت دیگر صدق عنوان افعال، احتیاجی به علم ندارد.
» (94) از این دیدگاه حتی اگر غار آگاهی نداشته باشد که عمل او سبب فریب خوردن مغرور میگردد، موارد از شمول قاعده خارج نمیشود به دلیلی که توضیح داده شد تحقق بسیاری از عناوین نیاز به قصد ندارد و در اصطلاح از عناوین قصدیه نیستند، نیز غرور از جمله اینها است، در نتیجه بیان میداریم:نظر به قوت و استحکام دلیل این دیدگاه که عنصر قصد را در تحقق غرور معتبر نمیداند قصد خدعه و اضرار در ضمان ناشی از غرور دخالت ندارد، بلکه به همان اندازه که عرفا عنوان فریب دادن و فریب خوردن از عمل فهمیده شود در تحقق غرور و اثبات قاعده غرور کافی است."