چکیده:
شهید مطهری از جمله متفکران ژرف اندیش، سخت کوش و دریا صفتی
است که کارنامهی بسیار پرباری را به یادگار گذاشته است. از حسن حظ او
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی قدسسره ، استاد محبوب
شهید مطهری قدسسره ، زمینهی بسیار مساعدی برای اقبال به آثار ایشان پدید آمد
و کتابهای تألیف شده توسط ایشان، فیشهای مطالعاتی و یادداشتهای
شخصی، متن پیاده شدهی سخنرانیهای ایشان، مکرر در مکرر چاپ و
تجدید چاپ شد. تنوع موضوعات و مسائلی که وی در آثار خود بدانها
پرداخته است، از یک سو، و وسعت و ژرفای معلومات عرضه شده در آنها،
از سوی دیگر، ایشان را به حق شایستهی لقب «علامه» گردانیده است. سؤالی
که مطهری پژوهان، به جد با آن مواجه هستند، این است که آیا این
موضوعات و مسائل متنوع را میتوان به موضوع واحدی فروکاست؟ و در
صورت مثبت بودن پاسخ به این سؤال، آن موضوع واحد چیست؟ این مقال،
در اصل برای پاسخ به این سؤال نگارش یافته است؛ و پاسخ نگارنده به سؤال
دوم، بعد از پاسخ مثبت او به پرسش اول، بر پیشانی آن نقش بسته است.
در خلال مقاله، ضمن بررسی کارنامهی شهید مطهری در حوزهی مطالعات
میان رشتهای دین، گسترهی این نوع مطالعات، وجه تسمیهی آنها به «میان
رشتهای» معرفی و بیان شده است.
تحلیل پروژهی دین پژوهانهی شهید مطهری، نکتهی دیگری بر مهمترین
نظریهی او در باب خاستگاه گرایش دینی، به قصد یافتن راهی جهت فراتر
رفتن از شهید مطهری و گشودن افقهای جدید پیش روی نسلی که عظمت و
دریاصفتی مطهری، باعث خیره ماندن آنان در وی شده است، بخش پایانی
این مقاله را به خود اختصاص داده است.
خلاصه ماشینی:
"فلسفهی دین و الهیات، از آن حیث که هر دو افزون بر گزارههای دینی به پیش فرضهای گزارههای دینی و همین طور لوازم منطقی6 آنها نیز میپردازند، با هم اشتراک دارند؛ اما از این حیث که فلسفهی دین یکی از شاخههای فلسفه محسوب میشود و روش داوری در آن، روش عام فلسفه، یعنی روش عقلی - استدلالی است، و غایت آن نیز همانند شاخههای دیگر فلسفه، تحری حقیقت، یعنی سیر آزاد عقلانی جهت رسیدن به حقیقت است؛ و الهیات اولا همواره به صورت مضاف استعمال میشود و مضاف الیه آن دین علیالاطلاق یا دین خاص و یا مذهبی از مذاهب است7؛ ثانیا غایت آن نه تحری حقیقت، بلکه دفاع از دین است؛ ثالثا کثیر الموضوع است و در قلمرو آن به تناسب آموزههای دینی و مفاهیم مأخوذ در آنها و همین طور به تناسب نوع شبهاتی که متوجه دین است، از موضوعات مختلف سخن به میان میآید8؛ رابعا کثیر الروش است و به همان دلیل که در «ثالثا» آوردیم، الهی دان برای تبیین آموزههای دین خود و همین طور برای دفع شبهات از روشهای متعدد و در واقع از همهی روشها مدد میجوید9؛ با هم اختلاف دارند.
2 ) نارسایی مفاهیم فلسفی غرب؛ شهید مطهری ذیل این عنوان مفاهیمی همچون علت نخستین، مناط نیازمندی معلول به علت و مسألهی تکامل را که در بادی امر با اصل اعتقاد به وجود خدا متعارض به نظر میآید، مورد بررسی قرار داده و نظریات فیلسوفان غربی همچون هگل، هیوم و راسل را نقادی کرده است، و سپس با تمسک به مبانی فلسفهی ملاصدرا به حل و فصل آنها پرداخته است."