چکیده:
قدرت و تسخیر آن از اهم مباحث اجتماعی است. خانواده نیز از آن مستثنی نیست.
در جوامع سنتی تولید پدیدهای با نام و به مضمون قدرت در خانواده تحقق مییافت و
معمولا در تسخیر مرد قرار میگرفت. پیدایی پدرسری در خانواده موجبات پیدایی و
گسترش مردسالاری را در جامعه نیز فراهم آورد و با آن مردیت به نحوی خود حائز
امتیازات خاص گردید که ما از آن با عنوان مردیت استعلایی یاد میکنیم؛ اهداف این
مقاله به قرار زیر است:
ـ شناسایی قدرت و ساز و کارهای آن
ـ بحث از قدرت در اندیشههای اساسی
ـ شناسایی مدلهای کاربردی در حوزه زن، قدرت و خانواده
ـ بررسی نتایج پژوهش انجام شده در باب هرم قدرت و خانواده و جایگاه زن در آن
روش تحقیق اسنادی و فراتحلیل است، چه در حوزه نظریهها، چه در حوزه پژوهشهای
میدانی در ایران. نتایج به دست آمده به اختصار حاکی از آنست که روابط قدرت با
افزایش پیچیدگی جامعه از سیطره قدرت جسمانی بیرون آمده متغیرهای نوینی چون جایگاه
فرد در مناصب اجتماعی اهمیت یافته است. در حوزه نظری ملاحظه می شود تفکیک نقشهای
زن و مرد در خانواده، آن طور که در اندیشه کارکردگرایان به نمایندگی پارسونز مطرح
میشود، نمیتواند پاسخگوی درست مسائل خانواده در جامعه معاصر باشد. دیدگاههای
تضاد، منابع و فمینیسم نیز، هریک با کاستیهایی مواجه است. در نتیجه تحولات اجتماعی
قدرت مبتنی بر اجبار در خانواده جایگاهی ندارد، از اینرو یا باید از مضمون جدید آن
به تعبیر اقتدار یاد کرد و یا قدرت را در معنای انسانی آن در نظر آورد. اندیشه
تقریب زن و مرد و تأکید بر ابعاد انسانی آنان تا آنجا ضروری است که از مردیت
استعلایی از یکسو و مرد ـ زن یکسانی از سوی دیگر اجتناب شود. تصمیمگیری در خانواده
از یک سو امری مشارکتی و از سوی دیگر کاربردی است (آن طور که در سطور این مقاله
آمده است). توان بالای خانواده با بسط مشارکتی اعضاء از یک طرف و مشاع بودن تصمیمات
از جهت دیگر سنجیده و ارزیابی میشود.
خلاصه ماشینی:
"پیدایی پدرسری در خانواده موجبات پیدایی و گسترش مردسالاری را در جامعه نیز فراهم آورد و با آن مردیت به نحوی خود حائز امتیازات خاص گردید که ما از آن با عنوان مردیت استعلایی یاد میکنیم؛ اهداف این مقاله به قرار زیر است: ـ شناسایی قدرت و ساز و کارهای آن ـ بحث از قدرت در اندیشههای اساسی ـ شناسایی مدلهای کاربردی در حوزه زن، قدرت و خانواده ـ بررسی نتایج پژوهش انجام شده در باب هرم قدرت و خانواده و جایگاه زن در آن روش تحقیق اسنادی و فراتحلیل است، چه در حوزه نظریهها، چه در حوزه پژوهشهای میدانی در ایران.
پرسشهای اساسی در پرتو اهداف فوق، پرسشهای ذیل مطرح است: ـ آیا قدرت، منبع جسمانی دارد، یا آنکه پدیدهای عاطفی و یا اجتماعی است؟ ـ نظریههای اساسی جامعه شناسی در رابطه با قدرت، زن و خانواده کدامند؟ هریک از کدام منظر به این مینگرند؟ و در نهایت چگونه ارزیابی میشوند؟ ـ مدلهای اساسی نظری در باب زن، قدرت و خانواده کدامند؟ ـ در جامعه امروز ایران، کدام متغیر بر هرم قدرت در خانواده تأثیر بیشتر دارد؟ ـ با ارتقاء جایگاه زن از انقیاد تا شراکت، الگوی اساسی در تصمیمگیری در خانواده چیست؟ یکسانی مطلق مرد و زن با اندیشه تحقق منطقگرایی را برخی همانند اعمال ناکجاآبادگرایی[1] در خانواده تلقی میکنند."