چکیده:
شاهرخ در اوایل قرن پانزدهم در هرات پایتخت خراسان بر تخت نشست.دوران پادشاهی وی با همراهی گروهی از متفکران،شاعران،نقاشان و موسیقیدانان به عنوان یکی از روشنترین دورهها در تاریخ خراسان مطرح گردیده است.در کارگاههای هنری سلطنتی خطاطان،تذهیبکاران و صحافان،نسخ خطی را تهیه میکردند که تعدادی از آنان در کتابخانهی مشهور و گستردهی شاهانه که شاهرخ گردآوری نموده بود،جای گرفت. یکی از نسخ خطی که در مرکز کتابآرایی شاهرخ مصور گشت معراجنامه بود.محتوای معراجنامه توسط میر حیدر،شاعری اهل قلم که بهخاطر استعداد عارفانهی خویش شناخته شده است،به ترکی شرقی ترجمه و توسط مالک بخشی هراتی به ترکی اویغنوری خوشنویسی گردید.
نقاشیهای این نسخه به احتمال زیاد توسط چندین هنرمند انجام شده و حاوی یادداشتهایی به زبان عربی و ترکی در حاشیه میباشد.در قسمت- های بالایی برخی صفحات اثراتی از شرح نوشتههایی به زبان فارسی دیده میشود.این نسخه خطی دارای 61 نقاشی میباشد که داستان معراج پیامبر را به تصویر میکشد.در این مقاله علاوه بر توصیف برخی از نقاشیهای این نسخه،به رابطهی نزدیک هنرمند و حامی در جهت تدوین آن نیز پرداخته شده است.
مقاله حاضر با هدف بررسی حضور نمادین پیامبر در تصاویر معراجنامهی شاهرخی تهیه گردیده و پاسخ به سوالات زیر در آن دنبال میشود:
1-نسخهی خطی معراجنامهی شاهرخی چگونه نسخهای است و تحت چه شرایطی مصور شده است؟
2-تصاویر این نسخه از چه ویژگیهای تکنیکی و نمادین برخوردار است؟
شیوهی گردآوری مطالب در این مقاله به صورت اسنادی و کتابخانهای و تنظیم آن به روش توصیفی-تحلیلی میباشد.
خلاصه ماشینی:
مقاله حاضر با هدف بررسی حضور نمادین پیامبر در تصاویر معراجنامهی شاهرخی تهیه گردیده و پاسخ به سوالات زیر در آن دنبال میشود: 1-نسخهی خطی معراجنامهی شاهرخی چگونه نسخهای است و تحت چه شرایطی مصور شده است؟ 2-تصاویر این نسخه از چه ویژگیهای تکنیکی و نمادین برخوردار است؟ شیوهی گردآوری مطالب در این مقاله به صورت اسنادی و کتابخانهای و تنظیم آن به روش توصیفی-تحلیلی میباشد.
موضوعات قرآنی در نگارگری بسیار مهم و مورد توجه بوده و داستانهای قرآن بارها مصور شده است در دورهی تیموری که یکی از برجستهترین دورههای نگارگری ایران بهشمار میرود،فرهنگ و هنر بسیار مورد حمایت قرار گرفت.
در حاشیههای بالایی شصت و یک نقاشی برخی ورقهها،اثراتی از شرح نوشتههایی به زبان فارسی (به تصویر صفحه مراجعه شود) 6-ملاقات پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم)با حضرت عزرائیل(فرشته مرگ).
پیامبر در این سفر روحانی،به سمت مسجد الاقصی سوار بر براق به همراه فرشته جبرئیل از فرشتگانی که انعکاس بالهای رنگیشان در آسمان طنین انداخته هدایایی به رسم خوشآمد گویی دریافت میکند که سمبل حفاظت یا حلقهای بین فضای آسمانی و زمینی است(تصویر 2).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) هم قرار گرفتهاند ولی سجاده پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم)خیلی خوب و دقیق پرداخت شده است که جلوهای جدید از هنر تیموری به شمار میرود.
این نسخه دستاورد کتابخانه یا کارگاه هنری شاهرخ میباشد که اوج و غنای هنری به کار رفته در تصاویرش نشانگر (به تصویر صفحه مراجعه شود) 12-رسیدن پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم)به بهشت و خوشامد فرشتگان نسبت به او.