چکیده:
مسیحیت به عنوان دینی آسمانی از همان قرون اول، ظهور، در تکاپوی گسترش بود، از اینرو، مبلغانی را به اطراف و اکناف جهان میفرستاد تا این دین را تبلیغ و تبشیر کنند. پر واضح است که حضور این مبلغان در سرزمینهای بیگانه با واکنشها و نگرشهای متفاوتی همراه بود. در حوزة ایران، چه پیش و چه پس از اسلام، دولتمردان، مواضع مختلفی در برابر این مسئله، همراه با فراز و فرود اتخاذ داشتند. با وجود این، حضور اقلیت مسیحی در تمام اعصار، مشهود است و میتوان دریافت که پیروان این دین، همیشه و حتی در حادترین شرایط به تبلیغ و ترویج دین خود ملتزم بودهاند. این امر به طور کلی ناشی از سیاست مداراگونه دولتمردان ایران بوده است. علاوه بر این، در یک نگاه تطبیقی میان دوران قبل و بعد از اسلام، مسیحیان ایران آسایش و آزادی عمل و منزلت اجتماعی بیشتری در دوره اسلامی داشتند، چراکه اسلام برای ایشان حقوق و مقررات مشخص و پایداری قرار داده بود.
خلاصه ماشینی:
"30 شاهان ساسانی ابتدا از حضور عیسویها در خاک ایران، احساس خطر نمیکردند، فقط در زمان شاپور دوم (379-309م) با امپراتور روم، کنستانتین که مذهب عیسوی اختیار کرده بود، درگیری داشت، سیاست ایران درباره عیسویها تغییر کرد، زیرا چون دولت ایران آنها را دوستان باطنی روم میدانست و طبعا به اتباع نصرانی خود بدگمان شده و تصمیم گرفت آنان را به کلی نابود سازد تا در داخل ایران طرفدارانی برای قیصر روم باقی نماند، از اینرو، بر قتلعام ترسایان همت گماشت.
این روند همچنان ادامه پیدا کرد تا اینکه در زمان سلطنت غازانخان(693-703ق) به علت اسلام آوردن غازان خان، مسائل مسیحیت دگرگون شد و تلاشهای ضدمسیحی همهجانبهای آغاز شد تا جایی که در سال 703ق برای ضربه زدن به مسیحیان، به مراغه که پس از بغداد مهمترین پایگاه این اقلیت در ایران شمرده شده و بطریقنشین گشته بود، توجه کرده و ماریه بالاها یسوم به طریق معروف و سالخورده این شهر را با وجود سن زیاد و نژاد مغولیاش، در منزل مسکونی وی دستگیر و زندانی کرده و او را از پا آویخته و شکنجه کردند تا از دین خود روگردان شود، اما چون نپذیرفت، مبلغ بیست هزار دینار از او جزیه مطالبه کردند.
به غیر از دوره تقریبا مسیحیت در دیگر اعصار به طور مسالمتآمیز در ایران به حیات خود ادامه داده و فراز این قوم در ایران دوره اسلامی در مقایسه با قبل از اسلام، بیشتر بوده است و آنان هیچگاه در معرض قتل عام و اجبار به ترک آیین خود، آنگونه در برخی برهههای پیش از اسلام وجود داشت، قرار نگرفتند."