خلاصه ماشینی:
"کسروی میگوید که شیخ در دورهی نخست مجلس گرایشی به سیاست نداشت و از اصلاح جامعه،آزادیخواهی و مشروطهخواهی بیگانه بود،ولی مگر ممکن است که یک نفر یک شبه مشروطهخواه شود؟شواهدی در دست است که پس از بمباران مجلس که مبارزه مسلحانه در تبریز آغاز شد،شیخ تفنگ به دست مانند محمد بادامچی با نیروهای استبدادی میجنگید.
پس از رشادت مجاهدان گیلانی و سواران بختیاری برای فتح تهران،مجلس شورای ملی تاسیس شد و شیخ محمد خیابانی به عنوان نمایندهی مردم آذربایجان به مجلس دوم رفت و در جناح ترقیخواهان قرار گرفت.
تشکیلات فرقهی دموکرات آذربایجان روزبهروز مستحکمتر میشد و در همین دوره با ابتکار شوراهای انقلابی فعال حزب در روز خاصی بر سر مزار اعدامیها سخنرانی میکردند و روزنامهای هم به نام"تجدد" که ارگان فرقه بود با سردبیری شیخ منتشر میشد که با کمال تاسف تعداد نسخههای بسیار کمی از آن به جا مانده است.
قیام شیخ محمد خیابانی با هدف احیای نظام مشروطه،تامین معاش و آسایش مردم بود و بنابراین اصل یک کمیتهی ارزاق و مبارزه با قحطی تاسیس کرد،که این کار نقش بسیار فعالی در جذب مردم داشت.
روایتی است که شیخ در این دوره،پیامی به میرزا کوچک خان میفرستد که تفاوت تو با وثوق الدوله چیست؟او میخواهد ایران را به دست انگلیسیها اداره کند و تو قصد داری به دست روسها این کار را انجام دهی؟ شیخ در این دوره هر روز سخنرانی میکند و فکر میکند که میتواند جلوی همهی توطئهها را بگیرد."