چکیده:
این کتاب مجموعه مقالات نویسنده است در حوزه مسائل تاریخی زبان فارسی که طی سی سال در مجلات و نشریات گوناگون به چاپ رسیده است. چنان که در یادداشت مولف خاطرنشان شده، بعضی از مطالب، بر اثر مطالعات بعدی، تغییر کرده و درباره بعضی دیگر یادداشت های تکمیلی فراهم شده و یکی از مقالات («تحول خوشه صامت آغازی») بازنگاری شده است. مجموعه مشتمل است بر 21 مقاله که ذیل چهار عنوان مسائل آوایی، دستوری، لغوی و متن شناسی مرتب شده است.
1. مسائل آوایی
? تحول خوشه صامت آغازی – در زبان های قدیم و میانه ایرانی، بسیاری از کلمات، مانند draxt و frad?g، با دو صامت آغازی شروع می شده اند ولی در زبان فارسی دری خوشه آغازی از همان آغاز تحول یافته و به کمک مصوتی شکسته شده است. در این مقاله نخست صورت های تحول خوشه صامت آغازی و سپس تاریخ این تحول بررسی شده است. صادقی، بر اساس قراینی، حدس می زند که، احتمالا، در اواخر دوره ساسانی خوشه صامت آغازی دیگر وجود نداشته است.
? التقای مصوت ها و مساله صامت های میانجی – صامت میانجی به صامتی گفته می شود که در روی زنجیر گفتار برای جدا کردن دو مصوت به کار می رود. برخورد دو مصوت به این صورت، در اصطلاح، التقای مصوت ها نامیده می شود. در این مقاله، پس از نقل و نقد آرا برخی از زبان شناسان در این باره دو دسته از صامت های میانجی بررسی شده است: 1) آنهایی که حضورشان به شرایط آوایی کلام بستگی دارد؛ 2) آنهایی که به مقتضای شرایط صرفی – آوایی افزوده شده اند...
خلاصه ماشینی:
"ولی، در این مقاله، با عرضه شواهدی از متون کهن فارسی و عربی نشان داده شده است که صورت iÎh ـ هنوز تا قرون پنجم و ششم در گوشه و کنار ایران وجود داشته است.
اما، در زبان فارسی، گرایش دیگری نیز وجود داشته است که مبتنی است بر ترکیب اسم مصدر فعل بیقاعده و همراه آوردن آن با یکی از فعلهای کمکی، مانند کردن، نمودن، ساختن (اندوزه کردن به جای اندوختن، رنجه گشتن به جای رنجیدن).
صادقی درباره منشأ ددیگر و دودیگر معتقد است که تحول دذیگر پهلوی به دیگر تحولی عام بوده؛ اما، ظاهرا، در بعضی مناطق یا در بعضی گویشها، این تحول دیرتر انجام گرفته و صورتهای تحول نیافته مجددا از این گویشها وارد متون شده است.
نویسنده، در این مقاله، با جستجو در منابع کهن، حدس میزند که این کلمه در زبان فارسی، لااقل از دوره ساسانی به بعد، رایج بوده است.
سپس، با تجربه و تحلیل زبان کتاب و مقایسه آن با متون دیگر فارسی، نتیجه میگیرد که اصل کتاب به عربی بوده و بیشک به فارسی قدیم (زبان اواخر قرن پنجم و قرون ششم و هفتم) نوشته شده است.
نویسنده، پس از ارائه شرح مفصلی از ویژگیهای آوایی، دستوری و واژگانی متن، خصوصیات زبانی آن را شرح میدهد و بر اساس ویژگیهای گویشی کتاب حدس میزند که این متن در قلمرو «لهجههای مرکزی» و منطقه فهله قدیم یا عراق عجم بعدی و یا احتمالا در کناره دریای خزر نگاشته شده است."