چکیده:
الصراط المستقیم از جمله آثار فلسفی مهم میرداماد، بانی نظام فلسفی جدیدی موسوم به حکمت یمانی است. وی
در این کتاب، دیدهگاهها و اندیشههای خود را درباره برخی از مباحث و مسائل فلسفی، تبیین میکند. او علم حق
تعالی به جزئیات را نزد حکما به نحو کلی مطرح میکند. در نظر وی تنها برهان قابل پیروی است و ظن و تقلید در
حوزه تفکر فلسفی جایگاهی ندارد. وحدت حمل را بر وحدات هشتگانه تناقض میافزاید. علاوه بر اقسام پنجگانه
تقدم و تأخر، قسم دیگری را به نام تقدم سرمدی در واجب تعالی و تقدم غیر سرمدی در ممکنات مطرح میکند. در
نظر وی، عالم قدیم نیست و نظریه قدم حکمای پیشین را تنها در حوزه حدوث ذاتی میپذیرد. او برای ارائه تفاسیر
هستی شناسانه و تطابق آن با شریعت، حکمت یمانی را طرحریزی میکند که مبتنی بر برهان و شهود است و دریافتن
منشورات عقلی و فهم مشهودات عرفانی، عقل رها از وهم را فاعل شناسا مطرح میکند و تلطیف سر را در انسان،
شرط برخورداری از استحکام و تقویم فکری میداند.
خلاصه ماشینی:
"او برای ارائه تفاسیر هستی شناسانه و تطابق آن با شریعت، حکمت یمانی را طرحریزی میکند که مبتنی بر برهان و شهود است و دریافتن منشورات عقلی و فهم مشهودات عرفانی، عقل رها از وهم را فاعل شناسا مطرح میکند و تلطیف سر را در انسان، شرط برخورداری از استحکام و تقویم فکری میداند.
نفی قدم عالم: در نظر وی، عالم قدیم نیست و نظریه قدم حکمای پیشین را تنها در حوزه حدوث ذاتی میپذیرد و آغاز زمانی نداشتن برای عالم را مستلزم اطلاق قدم بر عالم نمیداند زیرا عالم مسبوق به عدم بالذات و ذات فاعل است پس عالم حادث است نه قدیم و برای تأیید سخنش به کلام شیخ در اجوبة المسائل اشاره میکند، آنجا که شیخ میگوید: کل ما تعلق وجوده بغیره و مبدأ وجوده فهو مسبوق فی ذاته و کل مسبوق فی ذاته فغیر قدیم اللهم إلا أن یعنی بالقدیم ما لم یسبق بزمان إما علی الإطلاق و إما بالقیاس (ر.
بنابراین میتوان گفت عقل در مرتبهنازله خویش با خیال و وهم همنشین است و عقل در این مرتبه شایسته فهم مسائل رصین حکمی و عرفانی نیست اما عقل پس از رهایی از وهم و خیال و دخالت آن دو، قادر به فهم حقایق فراوانی خواهد بود و در مرتبه بالاتر با منور شدن به نور هدایت (اسفار، ج 2، ص 300)؛ و نور الله (اسفار، ج 2، پاورقی حکیم سبزواری، ص 302) توان ادراک بسیاری از مباحث دشوار و اصیل حکمی ـ مثل مسأله توحید، وحدت و قیومیت حق ـ را دارا خواهد شد."