چکیده:
Future Contingency and Determinism of Truth in the Future Propositions
ارسطو در کتاب باری ارمینیاس بحثی را دربارة تعین صدق گزارههای ناظر به آینده
مطرح کرده است که از جمله بحثانگیزترین مباحث وی به شمار آمده است. وی با برشمردن
توالی فاسد تعین صدق و یا کذب گزارهای مانند «نبرد دریایی فردا در تنگهها صورت
خواهد گرفت»، نوعی عدم تعین و امکان را - موسوم به امکان استقبالی - در رویدادهای
آینده اثبات میکند که رویدادهای مربوط به زمان حال و یا گذشته فاقد آن میباشند.
بحث امکان استقبالی به فلسفة اسلامی راه یافت؛ و مورد نفی و اثبات قرار گرفت و در
این کشاکش نکات معرفتشناختی، هستیشناختی، منطقی و کلامی در خور توجهی مطرح شد. در
این مقاله تلاش شده با گزارش تحلیلی و ارزیابی انتقادی سخنان ارسطو، فارابی،
ابنسینا، خواجه نصیر طوسی، صدرالمتألهین، ملاهادی سبزواری و دو تن از فیلسوفان
معاصر، اولا با تحولات تاریخی طرح این مسأله آشنا شویم و ثانیا نقاط قوت و ضعف
دیدگاههای گوناگون در این مسأله را بشناسیم و ثالثا از دیدگاه مورد نظر خود دفاع
کنیم.
خلاصه ماشینی:
"(همان، 91 و 92) اما با تأمل بیشتر دانسته میشود که از این کلام نیز نمیتوان رأی نهایی ابنسینا را دربارة امکان استقبالی به دست آورد تا گفته شود که پذیرش امکان استقبالی، بنابر استدلالی که ابنسینا، خود در شفا بیان کرده، مستلزم غیر متعین دانستن صدق و کذب گزارههای ناظر به آینده است.
» (همان، 136 و 137) بررسی دیدگاه نصیرالدین طوسی نکتة اساسی که در کلام این محقق بزرگ جایش خالی است آن است که حتی اگر موجبیت علی و معلولی و منتهی شدن سلسلة علل به علت نخستین را نیز نپذیریم و تصادف و اتفاق را بر رویدادها جاری بدانیم، باز هم گزارههای شخصی ناظر به آینده، به نحو تعیین و نه تردید، یا صادقاند یا کاذب و اگر تردیدی هست مربوط به مقام اثبات و علم و معرفت ما به صدق و کذب آن گزاره است، زیرا در جهان ممکنی که ما زیست میکنیم از میان دو طرف نقیض، یکی محقق میشود: وجود یا عدم؛ و هر کدام که محقق شود، گزارة مربوط به آن همواره صادق است و گزارة مربوط به نفی آن، همواره کاذب است، نهایت چیزی که هست اینکه در گزارههای استقبالی ما نمیدانیم و نمیتوانیم پیشبینی کنیم که کدام طرف واقع خواهد شد، و این جهل، ممکن است نسبت به رویدادهای گذشته و یا حال نیز مصداق یابد.
به نظر نگارنده، امکان استقبالی به معنایی که ارسطو مطرح کرده و فارابی و ابنسینا شرح دادهاند، ملازم با عدم تعین واقعی صدق گزارههای استقبالی است، و از این رو، با نظام علی و معلولی حوادث و نیز تعلق علم الهی به رویدادهای آینده ناسازگار است."