چکیده:
فریقین سند احادیث نهی از تفسیر به رأی را پذیرفته و درباره مفاد این احادیث به دو
گروه کلی تقسیم شدهاند؛ گروهی با استناد به این روایات هر نوع کوششی را برای
استنباط مراد خدا از ظواهر آیات مردود و حرام میدانند و گروه غالب با رد این نگرش
نهی از تفسیر به رأی را به معنای نفی مطلق تفسیر قلمداد نمیکنند و بر این باورند
که مقصود از این روایات تفسیر بدون علم و یا تحمیل رأی بر قرآن است. برخلاف تصور
برخی اختلاف نظر این دو گروه لفظی نیست؛ چه این که تقسیم این روایات به تفسیر به
رأی جایز و غیر جایز بیمورد است.
اکثر قرآنپژوهان فریقین معتقدند کاوش در حیطه ظواهر الفاظ قرآن برای درک مراد خدا
پس از فحص و بررسی تمام شواهد و قراین درون نصی و برون نصی عنوان تفسیر دارد اما
مصداق تفسیر به رأی نیست در این معنا و نیز مصادیقی که برای تفسیر به رأی ذکر
کردهاند به نقاط مشترک فراوانی در بین فریقین بر میخوریم؛ از این رو هیچ کدام از
دو فریق نمیتوانند یکدیگر را متهم کرده تفسیرشان را در جرگه تفسیر به رأی محسوب
کنند.
خلاصه ماشینی:
"چکیده فریقین سند احادیث نهی از تفسیر به رأی را پذیرفته و درباره مفاد این احادیث به دو گروه کلی تقسیم شدهاند؛ گروهی با استناد به این روایات هر نوع کوششی را برای استنباط مراد خدا از ظواهر آیات مردود و حرام میدانند و گروه غالب با رد این نگرش نهی از تفسیر به رأی را به معنای نفی مطلق تفسیر قلمداد نمیکنند و بر این باورند که مقصود از این روایات تفسیر بدون علم و یا تحمیل رأی بر قرآن است.
برخی دیگر از اهل سنت کوشیدهاند بین دو دیدگاهی که منع از تفسیر میکند و آن را موقوف به روایات میداند با دیدگاهی که تفسیر به معنای اجتهاد و استنباط از قرآن را پس از حصول شرایط لازم روا میشمرد، جمع کنند و اختلاف آنها را اختلاف لفظی نشان دهد )ذهبی، 1396، ج 1، ص 264 و 273)؛ لیکن این کوشش برخاسته از عدم درک درست از اعتقاد مانعین از تفسیر و نیز مخالف با نص صریح عبارت آنهاست که میگویند: »تفسیر قرآن برای هیچ کس روا نیست هر چند دانشمندی ادیب و آگاه به علوم فقه، نحو، اخبار ...
اینان گمان کردهاند مانعین، تفسیری را نهی میکنند که بر اساس قوانین عربی و موافق با ادله شرعی نیست و مفسر، شرایط لازم برای تفسیر را دارا نمیباشد؛ غافل از اینکه اساسا تفسیر بدون شرایط لازم از دایره بحث بیرون است و کسی در منع آن تردید نکرده است، موضع نزاع در این است که آیا مفسر پس از دستیابی به شرایط لازم میتواند کتاب خدا را تفسیر کند یا آنکه تنها باید به روایات و آثار منقوله اکتفا کند، عدهای اندک از فریقین آن را منع و جمع کثیر از دو فریق آن را روا میدانند."