چکیده:
شهر شناسان ایرانی ـ اسلامی اعم از غربی و شرقی، بناهای کالبدی مبتنی بر فرهنگ اسلامی (مساجد، مقابر، مدارس علوم دینی،
مزارات) را یکی از مشخصههای شهرهای اسلامی میدانند. در این میان، سایر مراکز مذهبی از جمله تکایا، حسینیهها و خانقاهها چندان
مورد توجه و بررسی قرار نگرفتهاند، در حالی که این عناصر در شکل دادن به رفتارهای گروهی، تقویت پیوندهای اجتماعی و تقویت
همگرایی فرهنگی همواره نقش عمدهای داشتهاند. لذا هدف عمده این مقاله، بررسی نقش کارکرد حسینیهها در ابعاد مختلف مذهبی،
اجتماعی، آموزشی و اسکان زایران در محدوده بافت قدیم شهر مشهد میباشد.
برای این منظور، ابتدا موضوع و مفاهیم، مقولهبندی و نمونههای انتخابی مربوط به هدف تحقیق و سپس منطقه تحقیق، یعنی محدوده
بافت قدیم شهر مشهد در سطح شهر مشخص شد. آن گاه آمار و اطلاعات اولیه از سازمانهای مختلف از جمله شهرداری، اداره اوقاف و
آستانقدس گرد آمد که نمایانگر وجود حدود 150 حسینیه و تکیه در محدوده بافت قدیم شهر مشهد است. سپس به شیوه نمونهگیری
اتفاقی، تعداد 40 حسینیه (6/26) درصد انتخاب و از طریق پرسشنامهای حاوی 37 متغیر، اطلاعاتی در مورد حسینیهها شامل: جوانب
کالبدی (وسعت، پیشینه ساخت، تعداد طبقات، ظرفیت و...)، کارکرد و فعالیت (مذهبی، اسکان زائران، آموزش و...) و اجتماعی (نحوه
اداره، متولیان، مراسم و...) جمعآوری گردید. در نهایت، دادهها از طریق
بسته نرمافزاری PE2 و SPSS رایانه توصیف و تحلیل شد: نتایج حاصل، بیانگر کارکرد متنوع حسینیهها براساس منشأ متولیان (محلی،
منطقهای، ملی و فراملی) میباشد.
خلاصه ماشینی:
"لذا هدف عمده این مقاله، بررسی نقش کارکرد حسینیهها در ابعاد مختلف مذهبی، اجتماعی، آموزشی و اسکان زایران در محدوده بافت قدیم شهر مشهد میباشد.
بنابراین شناخت ویژگیهای مختلف کالبدی و کارکردی آنها زمینه مناسب را جهت برنامهریزی معقولانه فراهم میکند، زیرا حسینیهها نقش عمدهای در تقویت همبستگی اجتماعی، توسعه فرهنگ اسلامی و رفع مشکلات اسکان زایران در شهر مشهد دارند و زمینه تقویت «اقتصاد فرهنگی» را همگام با سایر جنبهها، فراهم میآورند.
بنابراین برای بهرهبرداری از حسینیهها در بهترین منطقه شهری بویژه جهت تأمین مسکن زایران به صورت موقت، گذران اوقات فراغت ساکنان و توسعه معنوی منطقه از طریق فعالیتهای آموزشی و ترویجی، باید مدیریت صحیحی بر کارکرد حسینیهها نظارت داشته باشد، که در حال حاضر تا رسیدن به این مرحله فاصله زیادی وجود دارد.
به طور کلی فعالیتهای حسینیهها به 8 طبقه عمده تقسیم شدهاند که با توجه به جدول شماره 3 عبارتند از: 1 ـ انجام فعالیتهای مذهبی (برگزاری مراسم عزاداری، روضهخوانی، سینهزنی و اعیاد): این فعالیتها در 100 درصد حسنیهها (40 واحد) انجام میشود.
جدول 3 : فعالیت حسینیههای محدوده بافت قدیم شهر مشهد ردیف شرح فعالیت تعداد درصد از کل حسینیهها 1فعالیتهای مذهبی (مراسم مذهبی و اعیاد) 40 100 2اسکان زایران و فعالیت مذهبی 14 35 3آموزشی 4 10 4بسیج 4 10 5مسابقات بینالمللی قرآن 1 5/2 6فعالیتهای بانکی (صندوق قرضالحسنه) 3 5/7 7نماز جماعت 3 5/7 8اطعام فقرا و مستمندان 3 5/7 جمعـ 40 100 5 ـ زمان فعالیت حسینیهها زمان فعالیت حسینیهها با توجه به نوع فعالیتها و محلی و یا غیرمحلی بودن آنها متفاوت است."