چکیده:
حوادثی که در مسیر سرنوشت یک ملت به وقوع میپیوندد گاهی داستانهایی شگفتانگیز و دردآلود به وجود میآورد که برای آیندگان، هم درس عبرت است و هم مایه تأسف و اندوه. ایران بزرگ اسلامی در سرگذشت خود حوادث تلخ و تأسف بار بسیاری به خود دیده که یکی از غمانگیزترین آنها جدایی بخشهای مهمی از پیکره این سرزمین کهن و تمدنساز است و آنگاه که بدانیم سبب این تقطیع ها و تجزیهها علاوه بر قهر و غلبه دشمن متجاوز، خیانت بیگانهپرستان نیز بوده، بسی دردناکتر است. نوشتار حاضر مختصری از پژوهشی تاریخی و تحلیل و بررسی فرهنگی درباره یکی از بخشهای مهم جدا شده از سرزمین سرافرازمان، ایران بزرگ است که نخستین بار در نشست علمی گروه تاریخ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی( با عنوان «دو قرن مقاومت عالمان دینی قفقاز» ارائه شد.
خلاصه ماشینی:
"پس از انقلاب کمونیستی و حاکمیت دولت الحادی، شیخ که نفوذ فوقالعاده مردمی داشت، عالمان مجاهد و یاران جان برکف خویش را فرا خواند و با تشکیل جبههای با نام «جمعیۀ دعوۀ الإلهیة» در بادکوبه، مرکز قفقاز شرقی، به مبارزه با ملحدان کمونیست پرداخت و آشکارا « لنین» وپیروانش را در خطابهها کافر خواند و زیر ضربات برهان و استدلال گرفت تا آنکه در سال 1350ق/1931م ستمگران کوردل بلشویک حضور آفتاب گونش را برنتافته و حضرتش را همراه سی نفر از علمای اعلام بادکوبه، از جمله علامه شیخ حسین رامانایی و شیخ حنیفه بادکوبهای، سیدمحمد بادکوبهای و دیگران دستگیر کرده و پس از چهارماه شکنجه به دار آویختند.
مقاومت فرهنگی با وجود همه مخاطرات و تهدیدها و اعمال خشونت و بیرحمی از سوی حکومت استالین که از سال 1930م ـ 1939م روزگار تصفیه بزرگ 376 نامیده شد و به قلع و قمع مخالفان اقدام کردند، صدها و بلکه هزاران نفر از عالمان دینی و روحانیان و مؤمنان به شهادت رسیده و زندانی شده بسیاری نیز دستگیر و به نقطه نامعلومی انتقال داده شدند و دیگر کسی از سرنوشتشان باخبر نشد.
آیتالله میرزا محمد حسین لنکرانی آیتالله میرزا محمد حسین لنکرانی، مشهور به «امام آخوند» فرزند ملا عبدالحمید از علمای اعلام و فقهای عظام قفقاز در سال 1295ق / 1878م در شهر لنکران متولد شد و مقدمات را نزد پدر و دیگر عالمان لنکران آموخت، سپس به نجف اشرف رفت و سالیان متمادی از محضر حضرات آیات عظام سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی و آخوند ملامحمد کاظم خراسانی و میرزا محمد حسین نایینی بهره برد و نیز در فلسفه از محضر آقا سیدحسین بادکوبهای استفاده کرد و به مقام اجتهاد رسید، سپس به زادگاه خویش بازگشت."