خلاصه ماشینی:
"موضوع جالب توجهی که امروزه با عنوان لومنیتسکی از نقش مهم زنان حرم در رتق و فتق امور وابستگان وخویشان خود سخن به میان میآورد و تأکید دارد که هریک از زنان شاه سعی داشتند، به هنگام همنشینی با شاه، برای خویشاوندان خود شغل یا مقامی دست و پا کنند «قاچاق انسان یا تجارت زنان»از آن یاد میشود.
(همان،ص 731) شاید بتوان با احتیاط ادعا کرد که یکی از نقاط قوت و ارزشمند سفرنامهی لومنتیسکی آن است که سعی دارد سراسر زندگی خصوصی واجتماعی را تحت تأثیر مذهب واکاوی کند و در این واکاوی متوجه حضور قدرتمند و پررنگ دین و احساسات مذهبی درارکان مختلف جامعه ایرانی این دوره میشود.
لومنیتسکی در این فصل توصیف دیدارش با مظفر الدین شاه را آورده و البته در این میان بار دیگر حرمسرا و زنان حرم توجه او را به خود مشغول کرده است.
بخش سوم یا پایانی سفرنامه لومنیتسکی به گزارشی از مسیر بازگشت از تهران به سمت بندر گز در ساحل دریای کاسپین (همان،ص 552)اختصاص یافته که البته در این بخش نیز بیان اوضاع زنان ایرانی از چشم او دور نمانده است.
»(همان،ص 593) بدینگونه ملاحظه میشود که تشکیلات بهداشتی روسها از جمله مبارزه با طاعون پابهپای تشکیلات مذهبی انگلیسها ایران را جولانگاه خود در غارت مردم و حفظ حاکمیت استعماری خود در این کشور یافتند و این یگانه دستاورد مهم آنان در کشور به شمار میرفت.
(همان،ص 79) نظر به اهمیت موضوع و نقش و جایگاه زن در جامعهی ایران در تمام مقاطع تاریخی،لومنیتسکی هم فصلی از اثر ارزشمند خود را به این قشر اختصاص داده است."