چکیده:
تذکره نویسی در ادبیات فارسی سابقهای طولانی و ممتد دارد و یکی از امور مهم و پرارجی است که از اسلاف ما به یادگار مانده که در اغلب موارد،بسیاری از زوایای تاریک زندگی گویندگان گذشته را روشن کرده است.اما آنچه که عموما در اغلب تذکرهها به چشم میخورد،این است که مؤلفین و مدونین تذکرهها در تراجم احوال شعرا و سخنوران راه مبالغه را پیموده و همهء آنها را همسنگ و همطراز یکدیگر دانسته و با الفاظ اغراقآمیز همه را ستودهاند و کاری با«نقد سخن»ایشان نداشتهاند و«نقد ادبی»،که از علوم متداول جدید است،در شیوهء تذکره نویسی قدیم به چشم نمیخورد.
از تذکرههایی که در شبه قارهء هند به زبان فارسی در دورهء متأخر نوشته شده است،برمیآید که در یک و نیم قرن گذشته-از سال 1700 میلادی تا اواخر قرن نوزدهم-شمع شعر و ادب فارسی در هر نقطهء شبه قاره فروزان بوده است.بیشتر تذکرههای پیش از این دوره،به احوال شاعران نامدار و برجسته میپردازند و نعزترین و زیباترین اشعار به عنوان نمونه در آنها آمده است.ولی تذکرههای این دوره برخلاف دورههای پیش،شعرایی را که حتی چند بیت شعر سرودهاند نیز معرفی میکند.در این دوره ادب به کوچه و بازار راه یافت؛چنانکه این تذکرهها آینهء ذوق عامیانهء آن زمان است و در آنها اشعار شاعرانی آمده است که در دنیای ادب مقام چندانی نداشتهاند.تذکرههای این دوره از آنجا که احساسات عوام را بیان میکنند،دارای اهمیت هستند.تذکرههای دورههای پیشین از رخدادهای مهم زندگی شاعران نامدار یاد کردهاند؛حال آنکه تذکرههای این دوره حتی به وقایع عام زندگی شاعران معمولی نیز اشاره میکنند.بنابراین نشانههایی از اوضاع فرهنگی و مجلسی آن زمانه به دست میآید که در بررسی حالات اجتماعی آن روزگار مؤثر است.
در میان این تذکرهها،یکی از مهمترین کتب تراجم ادبا و شعرای فارسیگوی شبه قاره در این چند قرن اخیر،تذکرهء نتائج الأفکار، اثر محمد قدرت الله خان گوپاموی،که در ردیف تذکرههای عمومی است،مشتمل بر تراجم 528 نفر از شعرای قدیم و جدید،از میر الهی همدانی تا میر یوسف بلگرامی،با مقدمهای در گزارش احوال مؤلف،سبب تألیف،ترجمهء حال ممدوح،نواب محمد غوثخان بهادر،متخلص به اعظم،حاکم کرناتک و صاحب تذکرههای صبح وطن و گلزار اعظم،تعریف شعر و بحور آن،نخستین گویندهء کلام منظوم و انواع و بیان سبکهای سخن و تطور آن است.
خلاصه ماشینی:
در میان این تذکرهها،یکی از مهمترین کتب تراجم ادبا و شعرای فارسیگوی شبه قاره در این چند قرن اخیر،تذکرهء نتائج الأفکار، اثر محمّد قدرت اللّه خان گوپاموی،که در ردیف تذکرههای عمومی است،مشتمل بر تراجم 528 نفر از شعرای قدیم و جدید،از میر الهی همدانی تا میر یوسف بلگرامی،با مقدمهای در گزارش احوال مؤلّف،سبب تألیف،ترجمهء حال ممدوح،نواب محمّد غوثخان بهادر،متخلّص به اعظم،حاکم کرناتک و صاحب تذکرههای صبح وطن و گلزار اعظم،تعریف شعر و بحور آن،نخستین گویندهء کلام منظوم و انواع و بیان سبکهای سخن و تطوّر آن است.
نتائج الأفکار،مؤلّف و اهمیّت آن تذکرهء نتائج الأفکار،که در ردیف تذکرههای عمومی است، مشتمل بر تراجم 528 نفر از شعرای قدیم و جدید،از میر الهی همدانی تا میر یوسف بلگرامی،با مقدمهای در گزارش احوال مؤلّف و سبب تألیف و ترجمهء حال ممدوح،نواب محمد غوث خان بهادر، متخلّص به اعظم،حاک کرناتک و صاحب تذکرههای صبح وطن و گلزار اعظم،تعریف شعر و بحور آن،نخستین گویندهء کلام منظوم و انواع و سبکهای سخن و تطوّر آن.
از جملهء قطعههای مذکور،سه قطعهء اول سال 1257 هجری را میرسانند،ولی پنج قطعهء آخر که قطعهء مؤلف نیز جزو آنهاست،سال 1258 هجری را میرسانند؛قطعهء مؤلف چنین است: فکر سال نتائج الأفکار هر یکی کرد و درّ معنی سفت عقل چون حرف بد ندید در آن «هدیهء بارگاه اعظم»گفت (گوپاموی،1387:809) از همین قطعه معلوم میشود که مؤلف این کتاب را به نام نوّاب اعظم-نواب محمّد غوث خان-عنوان کرده است.