چکیده:
این مقاله،با مقدمهای دربارهء انقلاب صنعتی در مغرب زمین و عواملی که به واسطهء تهاجم فرهنگ منحط غرب به کشورهای اسلامی در احیای تفکر دینی و ظهور احیاگرانی نظیر عللامه محمد اقبال لاهوری در دورهء معاصر مؤثر هستند،آغاز میشود. سپس به نقش حیاتی که اقبال در تأمین استقلال مسلمانان شبه قارهء هند و تشکیل کشور پاکستان دارد،میپردازد،و تأثیری را که این مصلاح فرزانه در تحول فکری جهان اسلام در پنجاه سالهء اخیر و شخصیتهای اصلاحطلبی چون استاد شهید مطهری و استاد سید غلامرضا سعیدی داشته است مشخص میکند و در ادامهء این بحث وجوه مشترک و متفاوتی را که در نظریات این دو استاد موجود است،مورد بررسی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"تعصبات قومی و فرقهای و ملئگرایی افراطی(شوونیسم)از عوامل اصلی دور کردن ایشان از اتحاد و اتفاق و مانع اعتصامشان به«حبل الله»شده است،و مبارزهای که آن بزرگمرد با تهاجم فرهنگ منحط مغرب و در خنثی کردن نیرنگهای چشمافسای فرنگ و فرنگیان و دانش منهای خدای غربیان آغاز کرد،و برای تحقق شعار سراسر شعور:«ق نه شرقی و نه غربی بل اسلامی»کوشیده،و ضمن اشعاری لطیف و آموزنده نظیر قلعهء ذیل،رسالت خویش را در دفاع اسلام،وحدت اسلامی و احیای تفکر دینی در اسلام،و جرأت بخشیدن به مسلمانان برای مبارزه در راه احقاق حقشان به انجام رسانید: بیا ساقی نقاب از رخ برافکن چکید از چشم من،خون دل من به آن لحنی که نه شرقی نه غربی است نوایی از مقام لاتخف زن1 و فریادهای برخاسته از سر درد آگاهی او موجب بیداری ملتهای مشرق زمین-خاصه مسلمانان شبه قارهء هند-شد و منجر به ایجاد کشور و مستقل پاکستان گردید،موضوعی که نگارنده این سطور آن را زمانی چنین به سلک نظم درآورده است: به یاد مرد سخن عارف بزرگ اقبال کسی که شرق ز فریاد او به هوش آمد نواد دلکش شعرش به فارسی دری به جان غمزده،چون نغمهء سروش آمد به یاد او که زانفاس قدسیاش اسلام دوباره زنده شد و هم به جنب و جوش آمد: -------------- (1)-کلیات اشعار فارسی اقبال،همان،ص 218،اقبال،دانش منهای خدا و بدون ارزشهای معنهوی غریبان را در اشعاری این گونه وصف کرده است: دانش حاضر حجاب اکبر است بتپرست و بتفروش و بتگر است (کلیات،ص 28) به راه او برو ای طالب فضیلت و حق که تار چنگ وی این گونه در خروش آمد به عشق جوی کمال و شرافت ورادی چه دوستی است کز آن زندگی چو نوش آمد «ز فکر تفرقه باز آی تا شوی مجموع» که این سخن سحر از هاتفم به گوش آمد: نمیرد او و بماند همیشه جاویدان کسی که مرد و از او عالمی به جوش آمد با تأملی در آثار شادروانان استاد مطهری و استاد سعیدی،ملاحظه میشود که آنان با این گونه تعبیرات ارزنده بر واقعیتهای مذکور مهر تأیید نهادهاند،و در بزرگداشت آن بزرگ مصلح مسمانان،چنین رقم زدهاند: از شهید مطهری:«اقبال لاهوری را قطعا یک قهرمان اصلاح در جهان اسلام باید به شمار آورد..."