چکیده:
انسان موجودی است کمالطلب و یکی از انگیزههای اساسی وی همین گرایش به کمال است. همچنین پژوهشهای انسانشناختی نشان میدهد که آدمی از ظرفیتهای علمی و عملی گسترهای برخوردار است. اما سؤال اصلی این نوشتار این است که شکوفایی و فعلیت کدامیک از این استعدادها کمال واقعی و نهایی وی را به دنبال دارد. هدف اصلی این مقاله این است که با الهام از آموزههای وحیانی و یافتههای علمی، نقطه اوج کمال انسان را تعیین کند. روش مورد استفاده در این نوشتا، روش توصیفی ـ تحلیلی است؛ یعنی در وهله نخست ظرفیتهای وجودی انسان در ابعاد گوناگون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس با استفاده از آیات و روایات جایگاه انسان در نظام هستی مشخص گردیده است. در پایان این نتایج به دست آمد: 1. انسان در بعد ادراکی، جاذبهها و همچنین به لحاظ رفتاری نسبت به سایر مخلوقات از ظرفیت فوقالعادهای برخوردار است. 2. انسان جایگاه والایی در نظام هستی دارد. 3. نقطه اوج کمال آدمی دستیابی به «مقام قرب الهی» و رسیدن به مقام خلیفهاللهی است به گونهای که مظهر اسما و صفات الهی گردد.
خلاصه ماشینی:
"» (آلعمران: 31) ظرفیت وجودی انسان در بعد جاذبهها آنقدر وسیع، گسترده و عمیق است که در اوج کمال میتواند از مدار دنیای مادی عبور کند و محبوب خدا و محور دوستی با خدا واقع شود و یقینا وقتی در چنین مداری قرار گرفت، همه موجودات جهان هستی دوستدار او خواهند شد؛ زیرا آفرینش، یکپارچه جنود حقاند: «ولله جنود السماوات والأرض» (فتح: 4) و هرکس در مدار محبت حق قرارگیرد، «لاجرم مدار طواف همه موجودات قرار میگیرد و کیمیای ولایت الهی با جان او عجین میشود و آدمی به سرمنزل عشق که فرازمندترین قله هستی است، دست یافته و از سرحد عدم تا به اقلیم وجود طی مسیر خواهد کرد.
اکنون این سؤال مطرح است که آیا در فرهنگ قرآنی میتوان وجه جامعی به عنوان مصداق کمال نهایی یافت که هم شامل کمال عملی و هم کمال نظری شود؟ در آیات و روایات مفاهیمی از قبیل: «قرب»، «خلیفهالله»، «ولایت» و «نبوت» وارد شده؛ از اینرو، برخی «قرب الی الله» را کمال اصلی و نهایی انسان میدانند و دلایل و شواهدی را نیز برای ادعای خود ذکر میکنند.
عدهای دیگر از اهل تحقیق مقام «خلیفهاللهی» را نقطه اوج و قله کمال آدمی دانستهاند و بر این باورند که «اوج کمال آدمی مظهریت کامل حضرت حق شدن است؛ یعنی مظهریت اسماء و صفات حضرت حق» و قرب را موجب دستیابی به این مظهریت میدانند و معتقدند: «مظهریت اسماء و صفات جنبه وجودی دارد و بهترین مفهومی که میتوان در قرآن برای آن یافت، مفهوم "خلیفهاللهی" است، لیکن ادب بندگی ایجاب میکند که از مقارن آن، که قرب به خداست که توسط بندگی حاصل میشود، سخن به میان آورد."