چکیده:
در مقالهء حاضر،نخست اهمیت موضوع محکم و متشابه به مثابه یکی از اساسیترین مسائل علوم قرآنی از سه زاویه عملی و تربیتی،علمی و نظری و چالشهای مبنایی در تفسیر مطرح شده و سپس از پیشینهء تحقیق پیرامون آن یاد شده است.در پیشینهشناسی موضوع،مهمترین آثار دو حوزه تشابه لفظی و تشابه معنایی به تفکیک معرفی شده و از آثار معاصر نیز سخن به میان آمده است.
خلاصه ماشینی:
"چالشهای جدی در حوزهء مبانی تفسیر دانش تفسیر قرآنکه بهطور مستقیم با مسئلهء فهم متن و حیانی و راز و رمزها و حدود و ثغور آن سروکار دارد،به مبانی و اصول زیرین متکی است که پرسشهای متعددی در این باب با مسئلهء محکم و متشابه پیوند خورده است؛پرسشهایی از این دست که: آیا تشابه بخشی از آیات به فهم ناپذیری و نفی معرفت بخشی آن نمیانجامد؟ با توجه به نامعین بودن مرز آیات متشابه از محکم و ملاکهای تشخیص آنها،آیا حجیت و معرفتبخشی تمام آیات را به بوتهء ابهام و تردید نمیکشد؟ اساسا وجود آیات متشابه چه نسبتی با حکمت الهی در نزول قرآن به مثابهء کتابی روشنگر و هدایتبخش دارد؟ از سوی دیگر نیز این پرسشها جدی است که: آیا برای حل تشابه،تدبیری اندیشیده شده است؟ آیا«تأویل»دارای روش ضابطهمندی جهت حل تشابه آیات است؟ آیا جایگاه بخشی از قرآن به نام «محکمات»به عنوان«ام الکتاب»نقشی در تأویل صحیح متشابهات دارد؟ جایگاه سنت و راهنماییهای معصومان در تأویل و حل تشابه آیات چیست؟و سرانجام در تأویل و حل تشابه آیات،برای تعقل و اندیشهورزی چه نقشی پذیرفته شده است؟ پیشینهشناسی مسئله پیشینهشناسی آثار نگارش یافته در موضوع محکم و متشابه،کاری است بس دشوار و نیازمند جستوجو در منابع گوناگون و کهن و توانمندی در بازشناسی نسخههای خطی کتابخانهها و احراز صحت انتساب کتب به مؤلفان آنها.
البته باید توجه داشت که این تفکیک در مورد آثار کهنی که اکنون در دسترس نیستند دشوار است و نیازمند شواهدی چون گرایش علمی مؤلفان آنها و شناخت عصر آنان و نوع شبهات آن روزگار است؛مثلا آثاری از قرن دوم هجری چون متشابه القرآن،تألیف حمزة بن حبیب الزیات الکوفی(م 051، 651 یا 851 ق)که از پیشوایان علم قرائات است و نیز المتشابه فی القرآن3،تألیف علی بن حمزة بن عبد الله الکسائی(م 981 ق)که از پیشوایان علم نحو و قرائات است،به دلیل گرایش علمی مؤلفان به حوزهء تشابه لفظی (1)-بنگرید به:محمد بن اسحاق الندیم،الفهرست، ص 93."