چکیده:
درباره هویت معرفتی و روش حکمت متعالیه آراء متعددی بمیان آمده است.گروهی از صاحبنظران با تلاش برای رفع اتهام تناقض و تهافت در آثار ملا صدرا به بررسی و تبیین روش فلسفهورزی وی پرداختهاند. استاد حایری یزدی حکمت متعالیه را دارای زبان برتر اصالت وجود میداند که به بررسی زبانهای موضوعی نظامهای پیشین میپردازد.وی مدعی است«فرازبان» تلقی کردن حکمت متعالیه میتواند آنرا از اتهام تلفیق و نااستواری برکنار دارد و نوآوریهای آنرا تبیین کند.
فرازبان و زبان موضوعی،که از مفاهیم کلیدی معناشناسی تارسکی هستند،پیش از وی نیز درباره زبانهای صوری شده بکار رفتهاند.فرازبان بمعنای خاص کلمه،قابل تطبیق بر حکمت متعالیه نیست،اما وجود فرازبان بمعنای نوعی فراروی در برخی بخشهای حکمت متعالیه قابل پذیرش است.با این حال،این نظریه در تبیین ماهیت و روش حکمت متعالیه کافی بنظر نمیرسد و رفع رخنههای موجود در آن نیازمند نظریههای کاملتری است.
خلاصه ماشینی:
"وی معتقد است با بررسی متن اسفار میتوان دریافت که این فیلسوف بااهمیتی که برای توضیح و استدلال بر اصالت وجود قایل است، میخواهد شالوده زبان برتر خود را قبل از هرچیز استوار سازد و به دانشجویان فلسفه بیاموزد تا آنان با آموختگی پیشین این زبان، همپای او به بحثهای موضوعی راه یابند،چرا که میبینیم او بدون استثناء در تمام مسایل بعدی از هر قبیل که باشد همین وجود اخباری اصیل را،بعنوان اصل موضوعه بکار میبرد.
34وی اظهار میدارد که با بررسی متن اسفار میتوان دریافت که ملا صدرا اصالت وجود را زبان برتری میداند که آنرا بعنوان اصل موضوعه بکار برده و با این زبان وارد بحثهای موضوعی میشود.
35 اکنون به بررسی این سؤالات میپردازیم که:آیا میتوان حکمت متعالیه را زبانی برتر در بررسی و تطبیق نظامهای فکری و فلسفی قبل دانست؟آیا اصالت وجود میتواند فرازبانی برای بحثهای موضوعی فلسفی باشد؟منظور از اصل موضوعه بودن اصالت وجود چیست؟و نهایتا تطبیق زبان موضوعی و فرازبان بر گزارههای حکمت متعالیه چه فوایدی دارد و چه رخنههایی را پر میکند؟ بررسی و داوری در دیدگاه حایری محتاج مطالعهء مستند و مورد پژوهانه در آثار ملا صدراست.
66با اینحال آیا نقش اصالت وجود در این مسئله نقشی فرازبانی است؟ اگر فرازبانی را آنگونه که معنیشناسان تعریف کردهاند و حایری یزدی نیز تصریح نموده است،زبانی که«با آن از موضوع مورد بحث گفتگو بعمل میآید»67بدانیم، نمیتوان ادعا کرد که اصالت وجود فرازبانی برای گفتگو از وحدت وجود است.
اکنون میتوان پرسید:آیا این فراروی میتواند بیانگر ماهیت و روش فلسفی حکمت متعالیه باشد؟آیا قایل شدن به وجود تحلیلات درجه دوم در فلسفه صدرایی قادر به رفع تناقض و تهافت از آثار اوست؟آیا این نظریه ابتکارات فلسفی ملا صدرا را تبیین میکند؟7."