خلاصه ماشینی:
"اسلام و مسلمانان علم«دینشناسی» در جهان و تمدن اسلامی دکتر سید محمد ثقفی حوزهء علمیه قم انسانشناسی Anthropology امروزه،مطالعهء ادیان،به عنوان شناخت فرهنگ انسانی تلقی میشود بدین معنا که انسان چگونه در طول حیات خود،میاندیشیده و جهان و طبیعت از منظر او چگونه تفسیر میشده است؟ از این جهت ضرورت دارد که برای شناخت «انسان»فرهنگ و مذهب او را بشناسیم،و با مقایسهء بین آنها به ابعاد حیات درونی و فکری او پی بریم و رشد فکری،تعالی روحی و تنزه اخلاقی او را بسنجیم و میزان راهیابی او را به اهداف متعالی انسانی به دست آوریم.
شهرستانی در کتاب خود همهء مکاتب فلسفی و ادیان انسانی و مذاهب و حیاتی را که با هم شعبهها و فرقههای که آنها نقل میکند و آن قدر که توانسته است بیطرفی خود را نگه داشته و توضح داده است گرچه احیانا او هم از گفتههای خود عدول کرده و داوریهای غیر منصفانه در مورد«تشیع»ابراز میدارد و نسبتهای ناروا به هشام به حکم به مانند این که«قابل به تجسم و الوهیت علی علیه السلام»است اظهار میدارد61.
اما میتوان چنین گفت که استاد سبحانی بر حسب تقسیمبندی متداول کتابهای فرق و مذاهب که ناظر بر وقایع تاریخی آنها در تمدن اسلامی است،کتاب و مباحث خود را تنظیم کرده است و به همین دلیل هرگز بحثی از «صوفیه»و«تصوف»و فرقههای آنکه در ادب و کلام و فرهنگ مسلمانان جایگاه خاصی دارد و بسیاری از رجال و شخصیتهای علمی به این نحله انتماء و انتساب دارند،به میان نیاورده است."