خلاصه ماشینی:
در بارۀ مضمون سوم یعنی«تصویر جمال دوست در دیدۀگریان مجسم ساختن و بجای خود دوست و رخسار او دل به نقش موهوم جمال و خیالاو خوش کردن ذکر این نکته لازم است که اساس مضمون مذکور در اشعار حافظمکرر بچشم میخورد یعنی حافظ گاهی فقدان دوست را با تلطف خیال او جبران میکندو شاهنشین چشم شاعر بجای اینکه جلوهگاه رخ و آینۀ جمال دوست باشد تکیهگه خیالاو میشود: {Sشب تنهائیم در قصد جان بود#خیالش لطفهای بیکران کردS}{Sشاهنشین چشم من تکیهگه خیال تست#جای دعاست شاه من بیتو مباد جای توS} گذشته از مضامین مذکور مفهوم ایهامی پنجمی نیز از«نقشی بر آب میزنم ازگریه»استنباط میشود: ه-با دیدۀ گریان انعکاس جمال تو در جام باده میبینم(یعنی عکس رخ یاردر پیاله میبینم ولی خود او را نمیبینم)تا کی مجاز و خیال و تجسم و تخیل من قرینحقیقت و تحقق بشود{P1P}.
بنظر میرسد که این مضمون ایهامی مخلوط با مضامین الف و ب و ج و د از مضامینبیت حاضر مقصود و منظور شاعر بوده است یعنی علاوه بر«انعکاس جمال یار در جامشراب»باید«نقش بر آب دیده و اشک بودن»و«نقش بر آب بودن بیحاصل و بینتیجهبودن»و«نقش خط عذار دوست بر بیاض رخسار آب مانند»را برای تکمیل مضمونبیت ملحوظ داشت و در نتیجه مفهوم کامل بیت چنین خواهد بود: افسوس که دلبر رفت و دیدۀ اشکبار من از پشت پردۀ اشک نقش خیال خط دلربای او بر عارض لطیف چون آبش را در آینۀ آب روشن می منعکس میبیند و نقشموهوم خیال جمالش را که در جام باده متجلی است بر آب اشک مینگارد،یعنی چونخط او نقش بر آب( رخسار)است و خیال این نقش موهوم در آب( شراب)منعکساست ناچار تجسم چنین صورتی در دیدۀ گریان و تحریر چنین نقشی بر آب دیده نیزنقش بر آب و بینتیجه خواهد بود.