خلاصه ماشینی:
تنها مطالبی جالب از این کتاب در زمینههای تاریخ فرهنگ و تمدن و ادب و زبان ایران بعنوان نمونه آورده میشود: 1-واژهها و عبارات فارسی در این کتاب-صرفنظر از نامهای خاص-بچند واژه و عبارت فارسی برمیخوریم که از لحاظ زبانشناسی خالی از اهمیت نیست گرچه دست تصحیف و تحریف1بر آنها راه یافته است: «یکی از موالی پیامبر ص بنام وردان از روی درخت خرما بزیر میافتد و درمیگذرد،ما ترک او را بحضور میآورند،پیامبر میفرماید: ببینید آیا خویشاوندی دارد؟گویند او را خویشاوندی نیست.
وجود زنی اصفهانی در مدینه و یا مکه پیش از انکه سلمان افتخار شرفیابی بحضور حضرت رسول اکرم را پیدا کند آنهم بانوئیکه با تمامی افراد خاندان و موالی خود مسلمان شده بود(ج 1 ص 7-67)و قرائن دیگری که از سکونت عدهای از ایرانیان در جده و طائف و دیگر شهرهای حجاز حکایت میکند و ایرانیانی که از یمن به حجاز میآمدند همچنین نمونهها بالا انگیزهء طرح این سؤال میشود:آیا مردم مدینه در زمان پیامبر بپارهای از واژهها و عبارات ایرانی آشنائی نداشتند بطوریکه فرهنگ ایرانی بنظرشان غریب و عجیب ننماید؟ 2-نامهای ایران در این کتاب نامهای اصیل ایرانی رایج در دوران تسلط تازیان را میبینیم.
اصفهانی که بروزگار پیش از اسلام مهندسانی عالیمقام داشت(ج 1 ص 51)در روزگار پس از آن بدرجهای رسید که دیگر ریاضیدانان و دانشمندان بمعنای اخص کلمه مورد توجه نبودند و تنها از لابلای این کتاب میتوان اشاراتی به «الحاسب المهندس»در ذیل ترجمهء محمد بن عبد الله بن سین(ج 1 ص 193) یافت و اگر فقیهی به هنگام فتوی چون احمد بن محمد بن عبد الله بن مصعب از علم استفاده میکرد در بارهاش گفته:احد العلماء و الفقهاء مفت یرجع الی العلم و الشروط و المساحة و النحو و فنون العلم(ج 1 ص 521).