خلاصه ماشینی:
در باب موضوع این علم که ارسطو از آن در این کتاب بحث کرده ، باید گفت که وی در مواضع مختلف از کتاب ما بعد الطبیعه نظرهای متفاوت اظهار کرده و موضوعات مختلف را برای این علم یعنی فلسفه اولی یا تئولوژی ذکر کرده و همین سبب شده اخلاف و تابعان او نیز بعضا"دچار خلط و اشتباه شوند.
ارسطو در بعضی موارد از کتاب ما بعد الطبیعه از موجود بما هو موجود به عنوان موضوع فلسفهء اولی یاد میکند،و زمانی دیگر علت و مبدأ نخستین همهء موجودات را موضوع این علم در نظر گرفته و از همین رو به این دانش نام تئولوژی یا دانش الهی میدهد،و در جای دیگر نگرش دربارهء اصول بدیهی علم طبیعی را وظیفهء این دانش دانسته است.
) با مطالبی که در فوق از ارسطو نقل شد این گونه معلوم میگردد که مسائل فلسفه اولی دربارهء موضوعات زیر است: 1-موجود بما هو موجود که موضوع علم کلی یا امور عامه یا الهیات به معنای اعم است.
و از آنجا که به اتفاق آراء خدای تعالی نه مبدأ برخی از موجودات معلول بلکه مبدأ موجود معلول بطور مطلق است پس ناچار علم الهی همین علم است و این علم از موجود مطلق بحث کرده و در تفصیل خود به آنجا منتهی میگردد که سایر علوم از آنجا آغاز میشوند و بیان این مبادی علوم جزئی دیگر نیز در این علم میباشد.
این که مبادی سایر علوم جزئی بنا به بیان ابن سینا در علم کلی بیان میشود و علوم جزئی از آنجا آغاز میشوند که فلسفه اولی به نهایت میرسد به اعتبار جواهر و اعراض و یا تقسیم موجود مطلق به جوهر و عرض است(اگر کتاب جواهر و اعراض را در بطن امور عامه در نظر آوریم.