چکیده:
این مقاله به قصد الفیاح این بیت مثنوی-آن خیالاتی که دام اولیاست عکس مهرویان بستان خداست-نوشته و تفاسیر مختلف آن،از شروح گوناگون مثنوی نقل و نقد شده است. نویسندهء مقاله در پی اثبات این نکته است که این بیت مشعر بر یکی از اصول مسلم عرفان کلاسیک-و تا حدودی حکمت اشراق و متعالیه-است که کشف صوری حقایق غیبی و صور معانی را به هیأت مثالی در دایرهء خیال منفصل (تجلی خیال مطلق در آینهء قلوب اولیا)ممکن و چه بسا ضروری میشمارد. همچنین در ضمن مقاله،از دیدگاههای حاجی ملا هادی سبزواری و ملاصدرا را و محی الدین ابن عربی و ملا عبد الرزاق لاهیجی برای توضیح و تبیین مفهوم خیال و شهود صور غیبی استمداد شدهاست.
خلاصه ماشینی:
کشف صوری حقایق غیبی و صور معانی را به هیأت مثالی در دایرهء خیال منفصل
مجردات و صور معانی است که در کشف صوری به واسطهء اهل دل مشاهده
عالم مثال که همان خیال منفصل است محفوظ و موجود میباشند و نفس ناطقهء
مطلق و خیال منفصل مورد عنایت قرار دادهاند و به واسطهء آنکه ماهیت این عالم
مجاور است و این شباهت به سبب طبیعت مجرد و نورانی خیال میباشد.
بنا بر این عالم خیال نه جسم مادی مرکب و نه جوهر عقلانی مجرد است بلکه
و در هر حال آنچه مربوط به جهان خیالی عالم مثال است صور و اشباح نورانی و
به واسطهء تراوش شعاع همین جوهر نورانی بر حضرت خیال است که
عالم خیال بوده و به اصطلاح کشف صوری نامیده میشود؛که این طایفه،تلون
اصطلاح عبارت است از اینکه سالک در مراتب سیر معنوی خود از عالم ماده و
صوری میباشد که مربوط به عالم مثال مطلق و همان جهان خیالی است و به
از این طریق است که مشاهدهء حقایق مثالیه در خیال منفصل به
آن قسم نحست از کشف مکاشف است که در رابطه با عالم خیالی میباشد.
کشف و شهودی که در عالم مثال اتفاق میافتد و همان گونه که دانستیم این عالم
مهم آن است که تمام این اقسام کشف صوری از تجلیات اسمائیه
خواهد بود که در شرح بیت مورد نظر میگوید:«آن خیالاتی»مراد رقایق و امثلهء مجردات و صور معانی است که در کشف صوری مشاهده میکنند...
و این بیت دقیقا بیانگر مراتب اولیه کشف صوری میباشد در حالی