چکیده:
محصول تأمل در ابیات مذکور این وجیزه و بسیاری از ابیات دشوار دیگر حدیقه آن است
که عوامل بسیاری فهم سخن سنایی را دشوار و دیریاب کرده است.عواملی چون وجود تعدادی
واژه کهن و نامأنوس فارسی و عربی، گستردگی اندیشه و نگاه سنایی، اصطلاحات و ترکیبات
خود ساخته سنایی در حدیقه، غلط نویسی کتابان کم سواد و اهمال در کتابت، برخوردها و
تنشهای سیاسی موجود در زمان سنایی و مهمتر از همه عوالم و فضاهای بیانتها و
ناشناختهای که شاعری واقعی چون سنایی با نیروی تخیل و قدرت ذهن خویش در آنها نفوذ
کرده و از آنها به گونه سایه روشن سخن گفته است.پژوهش حاضر شاید کمترین سهمی در معرفی طریقههای گوناگون رویارویی با ابیات مشکل
حدیقه سنایی داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
زان که بهر قوام تخت و کلاه بس فریضه بود سیاست شاهs} کز پی نظم این گلین مفرش بر بادست و پای آب آتشs} 568/3-4 این بیت در شروحی که معاصران تحت عناوین گزیده و منتخب اشعار ارائه نمودهاند، مورد بررسی قرار نگرفته است و مرحوم مدرس رضوی در تعلیقات حدیقه مصرع چهارم را«پر زبادست و پای آب آتش»ضبط کرده است و چنین معنی نموده است:«بیت آخر موید بیت اول است.
» 28p} متأسفانه باید اذعان داشت که این معنی بخصوص معنی مصراع دوم پایه و اساس درستی ندارد این بیت یکی از ابیاتی است که در وصف و مدح «خواجه عمید ظهیر الملک ابی نصر احمد بن محمد الشیبانی»آمده است بیشتر مدح و وصف سنایی در خصوص خواجه مزبور مربوط به خط و کتابت و بلاغت اوست چنانکه گوید: لذت روح دان خط خوبش نکند کس به حرف منسوبشs} گرنه از تنگ مانی است آن خط از چه خطهای مقله گشت سقطs} لفظ و معنی به یکدیگر جفت است زان خرد بر خطش بر آشفته استs} کاغذ نامه همچو روضه نور صورت حرف زلف بر رخ حورs} در بلاغت ز سرعت قلمش آب آتش فروز گشت دمشs} دست او با قلم چو یار شود بر معانی سخن سوار شودs} خط او خطه معانی بکر نام او نامه مبانی ذکرs} خط و معنی وی ز ظلمت و نور هست چون زلف حور بر رخ حورs} 29 سنایی با ابیاتی که در باب چهار(وصف عقل)آورده است ما را در معنی بیت فوق کمک میکند.