چکیده:
نیازهای مرتبط با زندگی اجتماعی،در شرق باستان،سهم عمدهای در تکوین و تکامل دانشهای ریاضی و هندسه داشت.سومریان و بعد از آنها بابلیان و در کنار این تمدنها هند و مصر محل تولد و رشد بسیاری از قوانین حاکم بر ریاضیات بودند.الواح یافتشده نشان میدهند که از حدود دو هزار سال پیش از میلاد هندسهدانان شوشی از خواص دایره و چندضلعیهای منتظم محاط در آنها و چگونگی ترسیم این اشکال آگاهی داشتند.علاوه بر کاربردهای عملی،هندسه مبنایی الهی داشت و تجسم بسیاری از رازهای الهی و ابزاری برای رهیافتن به معانی عالم هستی و در ابنیه و هنرها تجلی یافته است. این امر نه تنها در ایران باستان که در دورهی ایران اسلامی نیز ادامه یافت و به اوج شکوه خود رسید. با توجه به گستردگی نقوش هندسی در هنر ایران در این مقاله تنها به نقش هندسه در طراحی نقوش هندسی در تزئینات معماری ایران قبل از اسلام پرداخته شده و با روش تاریخی -توصیفی برمبنای تطبیق نقوش در دورههای مختلف و تأثیرات آنها بر یکدیگر خط سیر تداوم هندسه در هنر تزئینی ایران در دورهی باستان و پیشرفتهای آن در این دورهها بررسی شده است.با وجود تمرکز نقوش این دوره بر نقوش تزئینی برگرفته از طبیعت ساختارهای هندسی در سه تراز نقشمایه،ترکیببندی نقش،تکثیر و تغییرات آنها بررسی شده است. میتوان نتیجه گرفت که هندسه،در ابتدا،در تزئینات معماری هخامنشیان با تکرار ساده یا متناوب نقشمایههای طبیعی و انتزاعی برمبنای تقارن محوری و محل قرارگیری نقوش و فاصلهی آنها از یکدیگر با ساختارهای مشخص هندسی پنهان است.در هنر اشکانی،با تأثیرپذیری از هنر یونان،نقوش هندسیتر و ساختارها پیچیدهتر شده است و در هنر ساسانی هندسهی پیشرفتهای در تزئینات معماری تجلی مییابد.از مهمترین تحولات هنر ساسانی تغییر در شیهی به کارگیری هندسه از حالت پنهان به ساختارهای پیچیدهی هندسی،افزایش ریتمها از حالت تکرار متناوب به ریتمهای پیچیده با نقشمایههای متنوع و به کارگیری تقارن مرکزی است که زمینهساز بزرگترین تحولات در تزئینات معماری دورههای بعدی،بهخصوص نقوش هندسی در معماری اسلامی است. برای شناخت دانش هنرمندان ایران باستان از هندسه و به ویژه هندسهی کاربردی در هنر و بررسی پیشرفتههای هندسی به کار رفته در تزئینات وابسته به معماری ایران قبل از اسلام،در این مقاله با نگاهی تاریخی و روش توصیفی سه دورهی تاریخی برجستهی هخامنشیان،اشکانیان و ساسانیان بررسی شده است.سعی شده تا نمونهها بازگوکنندهی شیوهی رایج دوران و در مواردی نشاندهندهی دستیابی به پیشرفتهایی در زمینهی هندسهی کاربردی در تزئینات وابسته به معماری همچنین به بهترین شکل گویای علم هنرمندان به هندسه و بازتاب آن در هنر معمای آن دوران باشد.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به گستردگی نقوش هندسی در هنر ایران در این مقاله تنها به نقش هندسه در
طراحی نقوش هندسی در تزئینات معماری ایران قبل از اسلام پرداخته شده و با روش تاریخی
تداوم هندسه در هنر تزئینی ایران در دورهی باستان و پیشرفتهای آن در این دورهها بررسی
یونان،نقوش هندسیتر و ساختارها پیچیدهتر شده است و در هنر ساسانی هندسهی پیشرفتهای
تحولات در تزئینات معماری دورههای بعدی،بهخصوص نقوش هندسی در معماری اسلامی است.
برای شناخت دانش هنرمندان ایران باستان از هندسه و به ویژه هندسهی کاربردی در هنر و
بررسی پیشرفتههای هندسی به کار رفته در تزئینات وابسته به معماری ایران قبل از اسلام،در این
همچنین به بهترین شکل گویای علم هنرمندان به هندسه و بازتاب آن در هنر معمای آن دوران باشد.
نقوش تزئینات وابسته به معماری با ساختار بنا طراحی و اجرای این
آثار معماری ایجاد شده است به کاربرد نقوش در طراحی تزئینات
شد که این تأثیرات در زمینهی نقوش و کاربرد هندسه در طراحی
توسعهی مارپیچ برمبنای این تقسیمات اجرا شده است(شکل 1).
شکل 3 تزئینات وابسته به معماری دوران اشکانی از شهر هترا
یونان در هنر ایران است که در این شکل دیده میشود.
شکل 4 تزئینات وابسته به معماری مربوط به دوران ساسانی به دست آمده از تیسفون است که با تکرار نقشمایهای گیاهی
نشاندهندهی تحولاتی عظیم در طراحی تزئینات معماری است.
دوره برقراری ارتباط میان عنصر تزئینی و کلیت است و این امر بیانگر
آنها بیانگر پیشرفت هندسه در این دوران است.
هنر ساسانی در زمینهی هندسه و کاربرد آن در تزئینات وابسته به"