چکیده:
ایدئولوژی یکی از ارکان بسیج سیاسی منجر به انقلاب است و نقش قابل توجهی در پیدایش اوضاع انقلابی و چگونگی وقوع بسیج انقلابی دارد. ایفای نقش قابل توجه اسلام شیعی در انقلاب اسلامی ایران توجه محققان را به اهمیت فرهنگ، ایدئولوژی و کار ویژه های آن ها در بسیج، وقوع انقلاب و ماهیت نظام های انقلابی جلب کرد. به طوری که رهیافت تاکید کننده بر اهمیت فرهنگ و ایدئولوژی در انقلاب جای گاه ویژه ای در میان سایر رهیافت ها به دست آورد. هم چنین در سال های اخیر تحقیقات نظری بر محور پرسش مجدد از نقش فرهنگ و ایدئولوژی بسیار فعال شده است.() از جمله به دنبال انتقادات وارد بر رهیافت های ساختار گرایانه دولت، محور فرهنگ و ایدئولوژی در چنین تبیین هایی بدون آن که نقش کلیدی بیابند، محلی از اعراب پیدا کرده اند. به طور مثال تلااسکاچیل - (T.Shocpol) که با دید ساختار گرایانه، مطالعه عمیقی روی انقلاب های فرانسه، روسیه و چین انجام داد و نتیجه آن را در کتاب دولت ها و انقلاب اجتماعی() ارائه کرد و برای یک دهه، محافل علمی را با نظریه فوق تحت تاثیر قرار داد - در مقاله ای که متعاقب وقوع انقلاب اسلامی ایران نوشت، اعتراف می کند
خلاصه ماشینی:
"Shocpol) ـ که با دید ساختار گرایانه، مطالعه عمیقی روی انقلابهای فرانسه، روسیه و چین انجام داد و نتیجه آن را در کتاب دولتها و انقلاب اجتماعی(2) ارائه کرد و برای یک دهه، محافل علمی را با نظریه فوق تحت تأثیر قرار داد ـ در مقالهای که متعاقب وقوع انقلاب اسلامی ایران نوشت، اعتراف میکند: «این انقلاب مهم مرا بر آن داشت تا فهم خود را در مورد نقش ممکن سیستمهای اعتقادی و فهمهای فرهنگی در شکل دهی اقدامات سیاسی عمق بخشم.
همچنین کارکردهای زیر برای ایدئولوژی از سوی محققان فهرست شده است: آگاهی سیاسی برای صف آرایی، نقد ترتیبات اجتماعی برای زیر سؤال بردن وضع موجود و ایجاد تنفر به آن، معرفی مجموعهای جدید از ارزشهای فردی، اجتماعی و معنوی، طرح کلی جامعه مطلوب، معرفی برنامههای عملی برای رسیدن به اهداف در جهت ویران کردن وضع موجود و ایجاد نهادهای نوین، ایجاد روحیه فداکاری، ایثار، صبر و شکیبایی انقلابی که لازمه عمل انقلابی و اقدام سیاسی در بسیج است، سادهسازی جهت پردهپوشی و تسهیل روند بسیج، ایجاد اعتماد به نفس و تعهد به اقدام عملی، ادعاهای مبنی بر صداقت، فعالیت و عقلانیت برای توجیه پیروان و بالاخره بسیج همگانی با اجرای موفق کارکردهای فوق.
(6) در این مقاله نیز ضمن پذیرش این مهم و تاکید بر این که شرط تفوق یک ایدئولوژی در بسیج سیاسی و فرآیند انقلاب، موفقیت در انجام مطلوب کارکردهای مذکور است، اسلام شیعی را در فرآیند انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک ایدئولوژی راهنمای عمل و رهایی ساز معرفی میکنیم و نظر به این که مشخصههای تشیع ایدئولوژیک به عینیترین وجه در قالب ایدئولوژی انقلابی امام خمینی(ره) برای مردم مسلمان ایران مطرح گردید، از این رو ضمن تبیین ایدئولوژی انقلابی حضرت امام، به بررسی کارکردهای آن در روند انقلاب اسلامی ایران میپردازیم."