چکیده:
بحثهایی که «ویلیام جیمز» در باب تجارب عرفانی مطرح کرده، از مهمترین مباحثی است
که در باب تجارب عرفانی در جهان جدید به منصه ظهور رسیده است. جیمز این مباحث را به
طور عمده در کتاب «تنوع تجارب دینی» مطرح کرده است. این مباحث، مخالفان و موافقان
بسیاری را برانگیخته و تا حدی دورنمای کلی مباحث تجربه عرفانی در این میان به چشم
میخورد.
محورهای اصلی مورد بحث در این مقاله عبارت است از:
1. تفاوت تجارب عرفانی و دینی (به ویژه از دیدگاه ویلیام جیمز)
2. تعریف تجربه عرفانی
3. ویژگیهای تجارب عرفانی
4. نردبان تجارب عرفانی
5. ارتباط دیدگاه ویلیام جیمز در باب تجارب عرفانی با دیدگاه روانشناختیاش
این مقاله در برخی موارد به نقد دیدگاههای جیمز نیز پرداخته است و بهطور کلی هدف
آن بررسی محورهای اصلی دیدگاه جیمز است. به نظر نگارنده مهمترین بحث جیمز همان بحث
نردبان تجارب عرفانی است که توضیح آن در مقاله آمده است.
خلاصه ماشینی:
"تجارب عرفانی حقیقی نه تنها به نظر جیمز نیرومندند، بلکه باید تحول آفرین نیز باشند؛ یعنی در زندگی شخص انقلابی بهوجود آورند؛ مثلا بهنظر جیمز تجارب دینی که در آنها گفتوگو وجود دارد، تجارب عرفانیاند؛ زیرا قادرند از اساس، فهم ما نسبت به جهان و خودمان را تغییر دهند.
(Ibid:17-18) نردبان عرفانی (مراتب تجربه عرفانی از دید جیمز) یکی از نقدهای جیمز بر فلاسفه دین این بوده است که روششناسی آنها قیاسی است؛ آنها با تعدادی پیشفرضهای خداباورانه و توحیدی، کار خود را شروع کردهاند؛ یعنی تعدادی از اعتقادات را درباره ساختار جهان به عنوان یک کل مبنا قرار دادند، سپس آنها را بر تحقیقات بعدی خود در باب تجارب دینی تحمیل کردند.
جیمز در این باره میگوید که توهمات همواره دینی نیستند؛ اما بهترین توضیحات را درباره احساس واقعیات جهان غیب در اختیار ما میگذارند؛ مثلا هنگامی که کسی تجربهای توهمزا دارد و حضور موجودی را در اتاق خود احساس میکند، ولی چیزی در آنجا دیده یا شنیده نمیشود، این تجربه توهمزا نیز میتواند سرنخی به جهان غیب باشد.
این نکته دوم، نتیجه تحقیقات جیمز در باب برخی از تجارب روانی است؛ مثلا فرض کنید که کسی ناگهان چنین احساس کند فردا یکی از عزیزانش از سفر طولانی باز میگردد و از حسن اتفاق، آن شخص هم فردا باز گردد؛ بنابراین این امکان هست که این تجارب روانی مانند تجارب دینی نشانههایی قابل اطمینان از جهان معنوی غیبی باشند و حقایق آن جهان را به ما نشان دهند."