چکیده:
یکی از فرق اسلامی که در حیات هزار و سیصد ساله خود اهتمامی ویژه به تاریخنگاری مبذول داشته فرقه
اباضیه است که در تحقیقات اسلامشناسی، این بعد از حیات فرهنگی آنان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است.
آثار اباضی نه تنها در مطالعه تاریخ این فرقه اساسیترین منابع محسوب میگردند، بلکه در مطالعات عمومی
تاریخ اسلام در نواحی شبه جزیره و عراق در مشرق، بخشهایی از شمال و شرق آفریقا در مغرب، و حتی برخی
نواحی ایران چون خراسان و جزایر خلیج فارس منابعی مهم و درخور توجهاند. از آنجا که مطالعهای فراگیر در
تاریخ نگاری اباضیه نیازمند مجالی گسترده است، در این مقاله سعی بر آن بوده تا روشی مبتنی بر دورههای
تاریخی و سبک نگارش برای طبقهبندی آثار تاریخی اباضیه و معرفی منطقی آنها عرضه گردد.
در این مقاله به نوشتهای اباضیان مشرق بیشتر عنایت شده است.
خلاصه ماشینی:
"در این میان میتوان به کتاب مختصر تاریخ الاباضیه، اثر ابوالربیع سلیمان بارونی از عالمان اباضی تونس (چاپ تونس، 1357 ق / 1938 م) و اثری مشهور به رسالة شافیة فی بعض تواریخ اهل وادی مزاب، تألیف محمد بن یوسف اطفیش عالم و نویسنده پرکار مزابی (چ الجزیره، بیتاریخ) اشاره کرد که با وجود تأخر در تألیف، محققان در مطالعه تاریخ اباضیه در مغرب، از مراجعه به آنها بینیاز نبودهاند.
ابن رزیق پس از آن به تألیف اثری با عنوان الفتح المبین فی سیره السادات البوسعیدیین دست یازیده که مقصد اصلی آن تکمیل کتاب پیشین در تاریخ آل بو سعید (تا سلطنت سلطان بن احمد) بوده و به عنوان پیش درآمد، بر تاریخ عمان پیش از جلندی، تاریخ امامان اباضی تا آل بو سعید و نیز دوره سلاطین بنی نبهان گذاری مختصر داشته است (چاپ به کوشش عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبدالله، قاهره، 1403 ق / 1983 م).
در رأس آثار تاریخی متأخر مربوط به اباضیان شرق آفریقا به زبان عربی و به سبکی مورخانه، باید از کتاب جهینة الاخبار فی تاریخ زنجبار نوشته سعید بن علی مغیری یاد کرد که آن نیز به کوشش محمد علی صلیبی در 1406 ق در عمان انتشار یافته است.
idem, "Les historiens, biographes et traditionnistes ibadites - wahbites de l Afrique du Nord du VIIIe au ×VI siecle, Folia Orientalia, 3, 1961-2."