چکیده:
علی بن حسین مسعودی، مورخ و جغرافیدان برجسته سده چهارم هجری است که از بسیاری آثار منسوب به او، تنها
دو کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر و التنبیه والاشراف بر جای ماندهاست. مقاله حاضر، پس از شرح احوال و
گزارش آثار مسعودی به معرفی کتاب ارزشمند «التنبیه و الاشراف» میپردازد: نخست منابع و مآخذ مسعودی در
تألیف این کتاب معرفی میشود، پس از آن نوآوریهای وی در این اثر برجسته میآید. واژهشناسی، زبان شناسی، بیان
وجه تسمیهها، تحلیل پدیدههای طبیعی، انعکاس آراء طبی، بیان آداب اقوام و ملل و فرق گوناگون، وصف بلاد و
سرزمینها، و نقد آراء دانشمندان و مآخذ ایشان از جمله نوآوریهای مسعودی در التنبیه و الاشراف است.
خلاصه ماشینی:
"هر چند مسعودی در کنار نقل تاریخ، به تحلیل وقایع تاریخی نیز اهتمام ورزیده؛ به جای بسنده کردن به منقولات جغرافیایی، از نواحی مختلف هم دیدار کرده؛ در کنار نقل وقایع طبیعی عالم و آنچه به هر سرزمین اختصاص داشته، این حوادث را تحلیل و ریشهیابی کرده؛ چون عالمی لغوی به شناخت واژهها و زبانهای گوناگون اهتمام کرده؛ در آداب و رسوم اقوام و ملل و نحل گوناگون ژرف اندیشی کرده؛ و آراء دانشمندان و آثار ایشان را نقل و نقد کردهاست، و بعید نمینماید که ابن خلدون با تأثیر از این شیوه نظرات تاریخنگارانه خود را در مقدمه پی ریز کردهباشد، با این همه، مسعودی نمونههایی از خرافات رایج عصر خود را نیز در کتاب التنبیه والاشراف منعکس کردهاست: مسعودی از آتشفشان مهراج در کوهستان اطراف جزایر چین یاد میکند که «به هنگام روز از غلبه نور خورشید سیاه و شباهنگام سرخ باشد و شعله آن به اوج آسمان رسد و گاه باشد که صدایی عجیب و هول انگیز از آن برخیزد که از مسافت دور شنیدهشود و از مرگ یکی از ملوکشان خبر دهد و گاه باشد سبکتر از این باشد و از مرگ یکی از سران قوم خبر دهد و از قدیم به طول عادت و به تجربه اعلام مرگ ملوک را از غیر ملوک باز شناسند و خطا نکنند» (همان، 54)."