چکیده:
گاهشماری شمسی جلالی، در زمان سلطان جلاالدین ملکشاه سلجوقی (465 ـ 485ه.ق.) تأسیس شد و
تقویم خورشیدی کنونی ایران نیز بر همان اساس تنظیم یافتهاست. مبدأ این تاریخگذاری، روز جمعه نهم
رمضان 471ه .ق. / 15 مارس 1079 م./ اول فروردین 458 ه.ش.(برحسب تقویم فعلی ایران) است.
در تقویم جلالی، نام ماهها همان نامهای کهن ایرانی است و از ویژگیهای این گاهشماری که بر دقت آن نیز
بسیار افزودهاست. به کار گیری دو نوع کبیسه چهار و پنج سالی است: بدین ترتیب که در یکی، کبیسه در هر چهار
سال اجرا میشود(موسوم به کبیسه رباعی) و در دیگری در هر 29 یا 33 سال، یک کبیسه(به نام خماسی)
مراعات میگردد.
در باب دقت تقویم جلالی، تا کنون بحثهای گوناگون و مفصلی به عمل آمدهاست و اغلب محققان دانش
گاهشماری بر این موضوع که دقیقترین گاهشماریهای موجوداست، متفقاند.
در مقاله حاضر کوشش شدهاست تا مطالبی به اجمال در باره تقاویم موسوم ایران قدیم و ویژگیهای
گاهشماری جلالی ارائهشود.
خلاصه ماشینی:
"مرحوم سید حسن تقیزاده برای ادای این معنی، واژه گاهشماری را ــ مطابق با اصطلاح آلمانی Zeitrechnung و تعبیر معرفةالمواقیت نزد مصریان ــ به کار برده است و چون در کتب قدیم برای نگاهداری حساب زمان، از لفظ تاریخ استفاده شده و به این دلیل که در نوشتههای فارسی تنها همین معنای واحد (در مقابل پنج معنی مختلفی که برای مثال در زبان فرانسه به جای واژه تاریخ متداول در زبان فارسی، یعنی: Date ، Histoire، Ère ، Chronologie و Calendrier بیان میشود) به کار رفته، آن مرحوم نیز برای احتراز از خلط______________________________ 1.
از آنجا که تقویم رسمی ایرانیان در حال حاضر خورشیدی است ولی در ضمن برای رعایت امور دینی و به جای آوردن رسوم و سنن مذهبی خود، تقویم قمری را نیز مورد استفاده قرار داده و میدهند، بیمناسبت نیست که از تاریخگذاری مرسوم اعراب قبل و بعد از اسلام و برخی اصلاحات انجام شده روی تقاویم در دوره اسلامی، سخنی درمیان آید و آنگاه به تاریخگذاری جلالی و اهمیت آن پرداخته شود.
قابل توجه اینکه، در تاریخگذاری ایرانی نیز مبدأ سال، زمان هجرت پیغمبر(ص) از مکه به مدینه است و باید تأکید کرد که وضع گاهشماری جلالی که تقویم خورشیدی کنونی ایران هم مبتنی بر آن است، به مانند وضع تقویم سلطانی به وسیله خازنی، در پاسخ به فرمان ملکشاه سلجوقی انجام گرفت؛ ولی در این مرحله منجمان برجسته دیگر و از جمله آنان حکیم عمر خیام، ابوالعباس لوکری، میمون بن نجیب واسطی و حکیم مظفر اسفزاری به تنظیم و تدوین تقویم جلالی پرداختند."