چکیده:
قرآن پژوهان و مؤلفین کتب قراءات پیش از طرح مباحث اختلافات قرآنی «فرش الحروف» که
وظیفه آن تبیین قرائتهای گوناگون و بازخوانی تک واژگان قرآن است عموما به تبیین و
شرح آن دسته از پدیدههای زبانی پرداختهاند که قراء سبعه هر کدام به نحوی بر ادای
آنها التزام داشته و در سراسر قرآن دارای مصادیق فراوانی میباشند. به اعتقاد
نگارنده اصول حاکم بر این پدیدههای آوایی را باید در گویشهای رایج بین اعراب
جزیرة العرب همگام با نزول قرآن جستجو نمود. در این مقاله سعی گردیده تا خاستگاه
جغرافیایی و مبانی آواشناسی پدیدههای زبانی «اظهار و ادغام، اشمام، تفخیم و ترقیق،
فتح و اماله، اسکان و فتح یاء اضافه، مد و قصر، تتمیم و اسکان ضمیر جمع مذکر، تحقیق
و تسهیل همزه» و فرایند تأثیرگذاری آنها در قراءات سبع مورد بررسی و ارزیابی قرار
گیرد.
خلاصه ماشینی:
"مؤید این دیدگاه گزیدة آماری بیش از شش جزء قرآن از سورههای بقره، آل عمران، نساء، اسراء و کهف است که از مجموع 290 مورد ادغام در قراءات سبع، 246 مورد آن در قرائت ابو عمرو بصری و 52 مورد در قرائت حمزه و کسایی از قراء منسوب به ناحیة شرقی عربستان و تنها دو مورد در قرائت ابن کثیر و 9 مورد در قرائت نافع مدنی از قراء منسوب به ناحیه غربی عربستان یافت گردیده است و این حاکی از قلت کاربرد پدیدة ادغام درگویشهای ساکنین ناحیة غرب عربستان در منطقة حجاز است که از شهرهای بزرگ جزیرة العرب به شمار میآیند.
اگر چه شیوة أعراب و اهل زبان بسنده کردن به ساختار رویین واژگان است، ولی این پدیدة آوایی که بدین سان در قراءات قرآنی جلوهگری مینماید و از آن به فرایند اشمام حرکات اوایل یاد میگردد از ویژگیهای زبانی قبایل «قیس» و «عقیل» در ناحیة شرقی جزیرة العرف در منطقه «نجد» (المحیسن، ص 9) و از ویژگیها و مختصات قرائت کسایی کوفی از قراء منسوب به ناحیة شرقی عربستان است.
از آنجا که گویش قریش مبتنی بر تخفیف همزه بوده است، این پدیدة زبانی در قراءات قاریان منسوب به حجاز کاملا تأثیرگذار بوده و با اندک تأملی در قرائت نافع مدنی و ابن کثیر مکی ـ قراء الحرمین ـ و قرائت ابو عمرو بصری که از حیث اسناد به منطقة حجاز منتهی میگردد پدیدة تسهیل و ابدال و حذف همزه به راحتی مشهود است."