چکیده:
اهمیت و ضرورت شناخت تاریخ جوامع یکتاپرستی که در شش سدة نخست میلادی در شبه جزیرة
عربستان حضور داشتهاند و نقشی که این شناخت در شاخههای مختلف مطالعات اسلامی دارد
بینیاز از توضیح است. همچنین، آگاهی از اصول اعتقادی و آموزههای دینی جوامع یهودی
و مسیحی میتواند راهگشای پژوهشگران در فهم عمیقترگزارشهای قرآنی و نیز مطالعات
قرآنی و جریانهای فکری اخیر مرتبط با این حوزه در خارج از جهان اسلام باشد. نگارنده
در این نوشتار بر آن است تا تصویری کلی از سابقة حضور مسیحیان در شبه جزیرة
عربستان، پراکندگی آنها و مراکز اصلی و مهم ایشان ارائه دهد. در این میان، نظر به
حضور گستردهتر نسطوریان و فعالیتهای فرهنگی و تبشیری آنان، به بیان تاریخچة مختصری
از پیشینة کلیسای نسطوری، مرکز عمدة فرهنگی و کلیسای آنان در حیره پرداخته میشود.
درک مبانی اعتقادات یکتاپرستانة مسیحیان بدون آگاهی از آموزههای اساسی مسیحیت،
تثلیث و تجسد و مسیحشناسی، امکانپذیر نیست. به ویژه آنکه به سبب مباحث مسیح
شناختی بود که مسیحیت سریانی کلا از بدنة اصلی کلیسا جدا شد. گزارش اجمالی این
مباحث از منظر تاریخ کلیسا میتواند در مطالعات مقایسهای کاربرد یابد.
خلاصه ماشینی:
"گفتنی است اغلب کلیساهای این سرزمین عرب شدیدا وابسته به کلیساهای سریانی زبان بودند که در بینالنهرین قرار داشتند و مرکز فرهنگی مهم آنها شهر ادسا (الرها، اورفه)، واقع در شمال غربی بینالنهرین (جنوب ترکیه کنونی) بود.
سیطرة مذهب نسطوری از طریق کلیساهای ایران که خود زیر نفوذ مسیحیت سریانی بود مانع از رشد فرقة رقیب آنها، مذهب یعقوبی در این منطقه شد و گزارشهایی از حضور اسقفهای آنها وجود دارد (نک: پیگولوسکایا، همانجا).
با توجه به سابقه و گستردگی حضور جوامع مسیحی و نیز گونه شناسی آن، همچنان میان محققان این حوزه دربارة نفوذ اعتقادی مسیحیان و اقتدار آنها، تعداد کلیساها و نحوه سازماندهی و فعالیت آنها اتفاق نظر وجود ندارد[1].
باری، کلیسای حیره و مسیحیان سکنی گزیده در قلمرو حاکمان لخمی نیز از این امر مستثنی نبودند، از این رو حدودا صد و پنجاه سال پیش از ظهور اسلام، عملا در این قسمت از شبه جزیرة عربستان اعتقادات مذهب نسطوری حاکمیت داشته است.
اما آرای نسطوریوس (پرورش یافتة مکتب الهیاتی انطاکیه) دربارة جزء سوم این آموزه در تاریخ اعتقادات مسیحی بدعت شناخته شد؛ خصوصا نظر وی دربارة نوع اتحادی که میان دو اصل الوهی و بشری در عیسی مسیح واقع شده بود.
با نظر به پیشینة فرهنگی مسیحیان سوری که از همان سدههای نخست میلادی جریانهای فکری و اعتقادی گوناگونی از جمله مکتب گنوسی، از آن برخاسته، بر حضور آنان در شبه جزیرة عربستان بیشتر اعتنا شده است."