چکیده:
در برخی منابع تاریخی و روایی شیعه، معجزه های متعددی به امام علی علیه السلام نسبت داده شده است. اعتقاد به وقوع این معجزات در مکان هایی خاص، موجب شده تا بعدها در این مکان ها زیارتگاه هایی ایجاد شود که در این نوشتار، از آنها با عنوان «معجزه گاه های امام علی علیه السلام» یاد شده است. در کشور عراق، شماری از این دست زیارتگاه ها وجود دارد که مهم ترین آنها عبارت است از: «مشهد الشمس» در حله، «زیارتگاه جمجمه» در بابل، «مسجد براثا» در بغداد، و «قطاره» امام علی علیه السلام نزدیک کربلا. در این مقاله، ضمن معرفی مختصر هریک از این چهار معجزه گاه، تلاش شده است تا با تحلیل و مقایسة اقوال و روایات نقل شده در منابع روایی متقدم شیعه در باب معجزات امام علی علیه السلام و محل وقوع آنها، میزان اعتبار این معجزه گاه ها و انطباق آنها با این روایات بررسی شود. نتایج این بررسی نشان می دهد که در این منابع، تناقضات و اختلافات شدیدی در محل وقوع معجزاتی که مبنای شکل گیری این زیارتگاه ها بوده است، وجود دارد، به گونه ای که غالبا انطباق موقعیت جغرافیایی آنها را با اقوال و روایات موجود، با مشکل مواجه می سازد.
خلاصه ماشینی:
"سؤال هایی که نگارنده در این مقاله درصدد پاسخ گویی به آنهاست: آیا زیارتگاه های بررسی شده کاملا منطبق بر جاهایی است که در روایات به عنوان محل وقوع معجزات (صرف نظر از سند و محتوای آنها) ذکر شده است؟ به عبارت دیگر، آیا این زیارتگاه ها بر اساس روایات یادشده به عنوان مبنای پیدایش آنها، تا چه میزان اعتبار تاریخی دارد؟ برای پاسخ به این سؤال ها، چهار معجزه گاه واقع در خاک عراق را بررسی کرده ایم که عبارتند از: زیارتگاه یا «مشهد رد الشمس» در شمال شهر حله، مسجد یا «زیارتگاه جمجمه» در منطقه بابل، «مسجد براثا» در بغداد، و زیارتگاه معروف به «قطاره امام علی علیه السلام» نزدیک دریاچة رزازه در غرب کربلا.
به گونه ای که یا باید قایل شد به اینکه معجزة آشکار شدن چشمة آب به دست امام علی علیه السلام نزدیک دیر راهب مسیحی، دوبار اتفاق افتاده است، و یا با استناد به روایاتی که در آنها به وقوع این معجزه در براثا اشاره نشده، چنین نتیجه گیری کرد که این معجزه تنها یک بار، در زمان رفت و برگشت امام علیه السلام به صفین رخ داده است و برخی از راویان در نقل اصل خبر دچار تردید و اشتباه شده اند و زمان وقوع آن را در زمان توقف ایشان در نهروان ذکر کرده اند."