خلاصه ماشینی:
")در اکثر نقاط آذربایجان از میان رفت و چنانکه ملاحظه میگردد، سلاطین صفویه به زبان ترکی علاقمند بودند و با رجال دردربار به ترکی صحبت میکردند و شاه اسمعیل به زبان ترکی شعر میگفت؛در طی تقریبا دو قرن خصیصه نژادی، صفات ملی و اصول مذهبی نوادگان شاه کردی سنجانی تحت تأثیر علل و عواملی بکلی دگرگون گردیده است 4 از جمله:1-شیخ صفی و اولادانش هویت نژادی خود را از کردی به عربی تبدیل میکنند 5 و حتی بعضی از پادشاهان صفوی در قتل و آزار و تبعید کردن کردان دست (1)-بیش از صدها هزار خانوار از کردهای اصیل کرمانج، گوران، شادلو، شاطرانلو خواجوند و زافرانلو-قرهچورلو، یزیدی، براخویی و کردبچه و...
(4)-مقایسه شود با این بیت حافظ:زلیخا مرد از این حسرت که یوسف گشت زندانیچرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانیصفحه چهل دیوان خطایی نسخه شافعیصفحه چهل و یکم دیوان خطائی نسخه شافعیبا پریشانان مرو هر سو پریشان روز و شبشد پریشان خاطر یاران پریشانی مکننقد مردی بهر زر بر باد دادن مشکل استکارهای اینچنین مشکل است به آسانی مکنمال دنیا را نکردند اهل همت اعتبارای خطایی اعتبار از عالم ثانی مکن 1نگارنده ضمن مطالعه نسخ خطی کتابخانهها به این تک بیت هم که بنام شاه اسمعیل خطایی پشت جلد یکی از کتب خطی کتابخانه دانشکده ادبیات تهران نوشته شده بود، برخورد، آن را نیز نقل میکنم:بیستون ناله زارم چو شنید ارجا شدگفت فریاد که فرهاد دگر پیدا شد 2تحقیق درباره اشعار شاه اسمعیل خطایی و جمعآوری و چاپ دیوان فارسی خطایی؟از کارهای ضروری و بسیار مفید است و اما زندگی کوتاه و پرماجرای شاه اسمعیل جنگاور و در عین حال صوفی و داشتن دواوین ترکی و فارسی باضافه تناقضات فراوانی که در دیوان پادشاه نیرومند صفوی بچشم میخورد با بعضی از مطالب دیگر مربوط به شاه اسمعیل محل تفکر و تأمل است."