چکیده:
حسان العجم افضل الدین بدیل بن علی خاقانی، ملقب به حقایقی شروانی (م: 595 ق) یکی از بزرگترین سخنوران شعر فارسی است؛ شاعری که دتر سرودن انواع شعر به ویژه در قصیده سرایی، در طول تاریخ ادبیات فارسی، برجستگی و بلندمرتبگی خاصی دارد. مضامین نو، ترکیبات ناب و تازه، گستره معلومات علمی در زمینه های گوناگون همراه با باریکی اندیشه و وسعت دامنه تخیل و ظرافت های شاعرانه دیگر، به ویژه توصیفهای استادانه و دقیقه، شعر او را نسبت به اکثر شاعران فارس گوی، تشخیص و برتری داده است. علو اندیشه، وسعت تخیل و تصویر آفرینی های اعجاب انگیزش نه تنها شهرت و محبوبیت او را در ایران و کشورهای همجوار به ویژه آذربایجان موجب شده است، بلکه دامنه نفوذش مرزهاش جغرافیایی را در نوردیده و آوازه اش تا دوردست ترین آفاق شرق و غرب طنین انداخته و زندگانی، آثار و افکار او مورد نقد و بررسی پژوهشگران و خاورشناسان بزرگی چون یان ریپکا قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
ما هم در اینجا سخن خود را با معرفی اجمالی نسخههای خطی دیوان خاقانی و مثنوی تحفة العراقین او شروع میکنیم و سپس به مبحث دیگری میپردازیم: در کتابخانههای متعدد هند و پاکستان و بنگلادش حجم معتنابهی از دست نوشتهها دربارهء شاعران پارسیگوی از جمله خاقانی وجود دارد که متأسفانه فهارس تمام آنها فراهم نشده و همین قدر میتوان گفت که در پاکستان است.
فقط در دو فهرست نسخههای خطی استاد احمد منزوی به نامهای فهرست مشترک نسخههای خطی فارسی پاکستان،جلد هفتم،و فهرست نسخههای خطی فارسی(تهران،مؤسسهء فرهنگی منطقهای،8431)جلد چهارم، به ترتیب 16 و 49 نسخه از تحفة العراقین خاقانی معرفی شده است و -البته کتاب اخیر حاوی اطلاعات مربوط به تمام نسخههای متعلق به کتابخانههای شبه قاره نیست-در کتابخای آصفیه و سالار جنگ واقع در حیدر آباد دکن،کتابخانهء حمیدیه بهوپال،گنج بخش و خضر نوشاهی پاکستان، کتابخانههای دانشگاه بمبئی و علیگره،کتابخانهء ندوة العلمای لکنهو،کتابخانهء خدا بخش تپنه و کتابخانههای دیگر شبه قاره نسخههای فراوانی از تحفة العراقین خاقانی وجود دارد که بر شمردن مشخصات تمام آنها در این مختصر امکانپذیر نیست.
نویسندهء دیگر پروفسور محمد عبد الغنی است که دو دوره تاریخ زبان و ادب فارسی را در دو جلد به زبان انگلیسی نوشته که یکی به پیش از دورهء مغول و دیگری به عهد مغول اختصاص دارد.
23 و همین طور باید از کتاب بیان معانی شرح انتخاب قصاید خاقانی از فاضل لکهنوی به زبان اردو نام برد که نسخهای از آن در لاهور به فرمایش شیخ محمد اقبال صافی در 441 صفحه نوشته شده است.