خلاصه ماشینی:
"سیاستنامه خواجه نظام الملک انعکاس نظرات و تفکرات وزیر بزرگ سلجوقی در خصوص مسایل سیاسی و اجتماعی عصر خود و آرمانهای او در ایجاد یک جامعه مطلوب است.
»3 خواجه نظام الملک در تعلیم آنچه باید در آیین ملکداری رعایت کرد،از وضع گذشته و نوع ملکداری فرمانروایان پیشین مثال میآورد و در این میان تأکید زیادی بر دوره ایران پیش از اسلام، به ویژه نحوه فرمانروایی ساسانیان دارد.
23 این آراستگیها که پادشاهان باید داشته باشند،توسط خواجه اینگونه برشمرده شدهاند: «دیدار خوب و خوی نیکو و عدل و مردانگی و دلیری و سواری و دانش و به کار بستن انواع سلاح و راه بردن به هنرها و شفقت و رحمت بر خلق خدای عز و جل،وفا کردن نذرها و وعدهها و دین درست و اعتقاد نیکو و دوست داشتن طاعت ایزد تعالی،و به جای آوردن فضایل از نماز شب و زیادت روزه و حرمت داشتن علمای دین را و گرامی کردن زاهدان و پارسایان را و خریداری کردن اهل دانش و حکیمان را و صدقههای متواتر دادن و با درویشان نیکویی کردن و با زیردستان و خدمتکاران به خلق خوش زیستن و ستمکاران را از رعیت بازداشتن.
» خواجه نظام الملک گذشته از شرح ویژگیهای پادشاه ایدهآل خود،در خصوص برخی گروهها و اصناف جامعه و صاحب منصبان نیز سخن گفته و ویژگیهای آنها را برشمرده است.
25خواجه نظام الملک که خود سنی متعصبی بود،به صراحت مینویسد:«در همه جهان دو مذهب است که نیک است و بر طریق راستاند:یکی حنفی و دیگری شافعی رحمه الهل علیهما و دیگر هوا و بدعت و شبهت است.
»26از نظر خواجه نظام الملک جامعه به دو گروه مذهبی حنفی و شافعی تقسیم شده است و تنها این دو گروه لایق پرداختن به خدمات دولتی و بهرهمندی از امتیازات حکومتی هستند."