چکیده:
قیام مختار ثقفی سال 66 هجری در کوفه به خونخواهی امام حسین(علیه السلام)شکل گرفت. در این قیام برای اولینبار موالی ایرانی به عنوان یک نیروی جدید اجتماعی قدرتنمایی کردند.آنها بعدها در سقوط حکومت امویان نقش اصلی را داشتند.تاریخنگاران شیعه قیام مختار را دنبالهی حرکت کربلا دانسته و در تاریخنویسی خود جهت شناخت سرگذشت قاتلان امام حسین(علیه السلام)به قیام مختار اشاره دارند.از سوی دیگر بردگان و موالی که در دورهی امویان به خاطر سیاستهای تبعیضآمیز ایشان مورد تحقیر قرار گرفته بودند،در این حرکت حضور گستردهائی داشتند.همین امر باعث خشم تاریخنگاران رسمی دستگاه خلافت شد،و از سوی آنها اتهامات و شبهات متعددی متوجه اصل قیام و رهبری آن شد.محققان معاصر شیعه،شیعی بودن قیام را علت اتهامات وارده بر آن میدانند.نظری که نویسنده کتاب نقش ایرانیان در قیام مختار نیز به آن اعتقاد دارد.اما مطالعه در عمق قیام نشان میدهد که در کنار این امر حضور موالی ایرانی در این حرکت اصیل مردمی هم عادل مهم اتهامات وارده به آن بوده است.لذا برای شناخت بهتر این حرکت و حضور ایرانیان بایستی زمینههای اجتماعی قیام مختار را شناخت.بدون جریانشناسی تحولات اجتماعی کوفه و عراق آن روز نمیتوان به ریشه و علل رویدادهای تاریخی این قیام پیبرد و آنرا تحلیل نمود.
خلاصه ماشینی:
"(همان،ص 44) از جمله نسبتها و شبهاتی که در مورد مختار در منابع نقلشده و نویسنده ضمن ذکر آنها سعی در پاسخگوئی به آنها را دارد عبارتند از: ادعای نبوت و مدعی نزول وحی و جبرئیل بر خود شدن،برخی نوشتهاند او ادعای مهدویت برای محمد بن حنفیه داشته و فرقه کیسانیه را تأسیس کرده است.
چنانکه گفته میشود واژه«منبر»در بین اعراب باستان از راه عربستان جنوبی از حبشه گرفته شده و نخستین گروه از عربها که از منبر استفاده کردهاند یمنیها بودهاند(عبد دیکسون،همان،ص 69)البته نویسنده این اتهامات را کلا رد کرده و علت ورود این اتهامات را ضربات مهلک مختار با قیامش بر پیکر امویان میداند و معتقد است وقتی مختار عرصه را بر«مفسدان و منافقان و اشراف فاسد کوفه تنگ کرد»آنها این جعلیات و اتهامات را به او نسبت دادند و بعدها«همین جعلیات و اتهامات به عنوان اخبار مسلم تاریخی در کتب»راه پیدا کرد و از سوی مورخان مغرض با آبوتاب فراوان نقل شد.
»(همان،ص 43،در مورد اینکه چرا مختار (به تصویر صفحه مراجعه شود) مسجد اعظم کوفه در گزارشهای خود نام امام سجاد(علیه السلام)را نیاورده این احتمال را مطرح میکند که امام سجاد مایل نبود نام او بهطور علنی و رسمی در نهضت برده شود و«این مقتضای اصل تقیه بوده است.
اما در این مورد نیز ابهاماتی است که نویسنده محترم نتوانسته به آن پاسخ دهد از جمله اینکه در مرحلهی اول قیام که مختار موفق به تسلط بر شهر کوفه میگردد تمام مقصران واقعه کربلا را امان میدهد.
مطالعه کتاب نشان میدهد،آنچه بیشتر مدنظر نویسنده بوده،و برای او قیام مختار را جذاب نموده انتقام خون امام حسین(علیه السلام) توسط مختار است،و موضوع نقش ایرانیان در این قیام چندان مطرح نبوده است."