چکیده:
مثنوی معنوی مولانا جلالالدین محمد بلخی مشهور به رومی یکی از گشادهترین دفترهای
معرفت انسانی و اسلامی است که از بدو ظهور، جان مشتاقان را از زلال جاری خود سیراب
کرده و دست محتاجان وادی نیاز را گرفته و پا به پا برده است تا پله پله مقامات
عرفانی را دریابند و طی کنند و از تبتلهای ساده تا حال فنا را در خویش بیابند. در
این تردیدی نیست. از دیگر سو، مثنوی معنوی هم جزئی از معرفت کلی بشری است که
نمیتواند و نباید فاقد خواص و اوصاف معارف بشری باشد. از جمله این که احوال روحی،
اوضاع اجتماعی، شرایط تاریخی و تنگناهای زمانی و زبانی نمیتواند در هر اثر ادبی ـ
هر چند بس بزرگ و سترگ ـ هیچگونه مدخلیـتی و موضوعیـتی و یا حداقل طریقیـتی
نداشته باشد. کوشش این جستار و گفتار بر آن است که تا حدودی مسأله تعیـنهای
تاریخی و وجودی را در یک قصه از مثنوی شریف بازگشاید و آن مسأله این است که وقتی
جهت فرهنگ اجتماعی و اندیشه سیاسی و نیروهای تأثیرگذار تاریخی در یک برهه، جامعه
را به سمت و سوی خاصی سوق دهد؛ کمتر متفکر و صاحبدلی است که خود را به تمامی از چند
و چون چنگال آن رهایی بخشد. تأویل اجتماعی قصه فیلسوف و اعرابی در مثنوی در
واقع بازکرد تأثیر تاریخ جامعه و شرایط خاص فرهنگی جهان اسلامی در فاصله قرنهای
پنجم تا هفتم بر نگاه و اندیشه مولاناست، هرچند بسیار گذرا و کوتاه.
Mathnavi is one of the great Islamic and human knowledge، compiled by Mawlana Jaloloddin Mohammad Balkhi known as Romi، that has satisfied the soul of the loving people from the biginning and guides needy people step by step in order to represent mystical position and help them to past these stages. Mathnavi is also part of human knowledge and has quality of human knowledge such as social condition، historical situation and place and time limitations.
In this research the author tried to consider these limitations through one of short stories. It is clear that when a social culture and political thoughts direct the society towards a special direction، no one can save himself from these changes. The social paraphrase of the Arab and philosopher story in Mathnavi shows the influence of history، society and especial condition of Islamic culture during 5th and 7th centuries on Moulana's thoughts.