خلاصه ماشینی:
"تفسیر عقلی بیگمان یکی از منابع مهم در پردهبرداری از معانی قرآن عقل است،بدون بکارگیری عقل،فهم معانی حاصل نمیگردد و مقصود وحی روشن نمیشود،زیرا قرآن در خطاب به عقلا آمده است،به همین دلیل بسیاری از قرآنپژوهان به این منبع اشاره کرده و تلاش و اجتهاد مفسر را در فهم قرآن ضروری دانستهاند و برعکس گروهی نسبت به منبعیت عقل مخالفت کرده و نسبت به حجیت تفسیر عقلی و حتی اجتهاد مفسر تردید نموده و گفتهاند: آیا عقل انسانی میتواند برای فهم قرآن و کشف احکام شرعی حجت باشد،درحالیکه ما روایات بسیاری در نهی از تفسیر به رأی و نقد عقل در استنباط احکام داریم؟ مرحوم ملکی یکی از کسانی است که در آغاز تفسیر ضمن تأکید بر اجتهادی بودن تفسیر،به این منبع اساسی و مهم اشاره میکند83و در کتاب توحید الامامیة،بحثی گسترده درباره عقل و حجیت آن در کتاب و سنت دارد و عقل را،به عقل اصطلاحی و عقل فطری تقسیم میکند و موارد تعارض میان عقل و نقل را توضیح میدهد.
بیگمان کسی که اجتهاد میکند و به ظاهر الفاظ بسنده نمیکند و از چند و چون مطالب سئوال میکندوکاوشی در مضمون و دلالت آیات دارد،در حقیقت کنکاشی عقلانی دارد و عقل خود را در مفهوم و پیام آیه بکار میبرد،به عنوان نمونه صرفنظر از نقد و تحلیلهایی که در اشکال به براهین فلسفی فلاسفه دارد،در توضیح آیهء «ان یمسسکم قرح فقد مس القوم قرح مثله» (آل عمران،041/3)که مفسران این آیه را به معنای موازنه و مماثله میان مسلمین و کفار دانستهاند،ایشان تأکید میکند که این آیه کلا در مقام بیان رفع حزن و سستی مسلمین در برابر مشکلات و سختیهاست و برای روشن کردن این نکته است که این مصائب اختصاصی به شما ندارد،این سنت در میان تمام اقوام و ملتهاست و لذا ناظر به این جهت نیست که اگر شما در این جنگ این تعداد کشته دادهاید دقیقا آنها هم همین تعداد کشته دادهاند."