چکیده:
محمد تقی بهار (1265ـ1330ش) مشهور به ملک الشعرا در آثار خود به ویژه اشعار
دوران جوانیش، متأثر از محتوا و شیوه بیانی قرآن کریم است. وی در اشعار خود هفت
گونه از آیات و مفاهیم قرآن استفاده میکند. در مواردی از مفاهیم قرآن بدون استفاده از
لفظ اقتباس میکند، در بخشی از ابیات از یک کلمه قرآنی یا بخشی از یک آیه برای افاده
مفهوم آیه و در بسیاری از ابیات به جای کلمات فارسی الفاظ و اصطلاحات ویژه قرآنی را
به کار میبرد. در پارهای از ابیات یک آیه کامل (یک مفهوم کامل) را برای افاده لفظ و معنی
میآورد و در موارد دیگری تغییرات جزئی در آیات به وجود آورده، تا مناسب با قالب و
وزن شعر گردد و از اشارههای تلمیحی استفاده بسیار میکند. آیات موجود در دیوان او
اغلب دارای مفاهیم اعتقادی و اخلاقی است، در بخش تلمیح به پیامبران کاربرد آیات
بیشتر برای توصیف امور عادی زندگی و غالبا تشبیه و تمثیل است. تحولات فکری در
طی دوران زندگی او را به تدریج از افکار دینی و قرآنی به سوی وطن پرستی، مبارزه با
استبداد و تجدد سوق میدهد. به گونهای که تأثیر قرآن در اشعار او کاهش یافته، در
خدمت توصیف امور زندگی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"1ـ5ـ ذکر آیات با الفاظ و معنی کامل 1ـ5ـ1ـ ز دار فانی بگرفت ره سوی باقی که گفته است خدا کل من علیها فان (همان، 1253) کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام (رحمن/26ـ27) 1ـ5ـ2ـ ز آب حیوانش حی میشود لا شیء و من الماء کل شیء حی (همان، 276) من الماء کل شیء حی (انبیا/30) 1ـ5ـ3ـ والله خیر الماکرین گفت حق رو مکر و افسون مکن (همان، 130) والله خیر الماکرین (آل عمران/54) 1ـ5ـ4ـ غم نیست گر خصم از ریا گیرد خطا بر اتقیا گیرند زندیقان خطا بر قل هو الله احد (همان، 428) قل هو الله احد (اخلاص/1) 6ـ تغییر در کلمات آیه این تغییر غالبا برای هماهنگی با وزن و قافیه شعر صورت میگیرد.
3ـ2ـ3ـ تصنیف سازی برای ترانهها و آواز خوانان بهار که شعر خود را با مدح پیامبر و امامان آغاز کرد، در دو دهه آخر عمر به اهمیت تصنیف سازی و نقش مهم و سازنده آن در ایجاد روح آزادگی و مبارزه با استبداد و استعمار پی میبرد و برای آوازخوانان آن روزگار تصنیفهایی میسازد (نکــ : همان، 1306ـ1343) که به مردم حرکت، شور و نشاط و آگاهی میبخشد، به گونهای که بعضی از آنها مثل «مرغ سحر» با اهداف اجتماعی، مبارزه با ستم و رهایی از جهل و نادانی برای همیشه در میان ایرانیان جاودان شده است."