چکیده:
فعل مضارع در زبان قرآن و به طور کلی در زبان عربی از قابلیت و کشش زمانی
ویژهای برخوردار است و میتواند بر گذشته، حال یا آینده دلالت داشته باشد. این
قرینههای لفظی یا معنویاند که این فعل را به یک زمان اختصاص میدهند، یا بدان معنای
استمرار میبخشند. البته قرار گرفتن در یک اسلوب ویژه نیز میتواند معنی فعل مضارع را
به یک زمان محدود کند. در این مقاله میکوشیم با استناد به قرآن کریم و برخی از
ترجمههای آن به زبان فارسی معنای زمانی مضارع را در آیات مورد مداقه قرار داده و از
این رهگذر به گوشهای از زیباییهای معانی قرآن دست یابیم و براساس قوانین دریافت بهتر
و استوارتری از آیات داشته باشیم.
خلاصه ماشینی:
مسندالیه (فاعل فعل) نیز در موارد زیر لازم است مورد توجه قرار گیرد: جنسیت (مذکر یا مؤنث) عدد (مفرد، مثنی و جمع) شخصیت (متکلم، مخاطب یا غایب) مثلاً فعل «یَدرُسُونَ» دلالت دارد بر اینکه عمل «دراسة» در یکی از زمانهای حال یا آینده از سوی یک گروه مذکر صورت میپذیرد یا خواهد پذیرفت.
قویترین دلیل بر اینکه فعل مضارع ملحق به لام تأکید بر زمان حال دلالت ندارد این آیه شریفه است: إنا لننصر رسلنا والذین آمنوا فی الحیاةالدنیا و یوم یقوم الاشهاد (غافر/51) [ما به یقین پیامبران خود و کسانی را که ایمان آوردهاند در زندگی دنیا و (در آخرت) روزی که گواهان به پا میخیزند یاری میدهیم.
[ یکی دیگر از اسلوبهایی که در آنها فعل مضارع تنها بر آینده دلالت دارد زمانی است که به عنوان جمله، مضافالیه کلمه «یوم» قرار میگیرد (ابن هشام، اوضح المسالک، 1/23؛ ابن عقیل، 3/60): یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا (آل عمران/30) [روزی که هر کسی آنچه کار نیک به جای آورده حاضر شده مییابد.
فعل مضارع ـ چنانکه پیشتر نیز اشاره شد ـ در مواردی بر استمرار یک عمل بدون قید زمان دلالت دارد که از این قرار است: 1ـ هنگامی که فعل به خداوند نسبت داده شود: و یعلم ما فی البر والبحر و ما تسقط من ورقة إلا یعلمها (انعام/59) [هرچه را در خشکی و دریاست میداند.
در این حالت فعل مضارع بر زمان گذشته دلالت میکند: ثم استوی علی العرش یدبر الامر (یونس/3) [سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت و به تدبیر کار (جهان) پرداخت] (مکارم شیرازی، ترجمه قرآن).