چکیده:
بود،فرصتی برای فعالیتهای فرهنگی ائمه و شیعیان فراهم گردید.ایرانیان پس از تحمل قرنها حکومت ناعادلانه و طبقاتی ساسانیان،با ورود مسلمانان به شعار مساوات و برابری دل نهادند و اسلام را پذیرا شدند.عربهای ناراضی از امویان،همراه با خانواده به شرق ایران،دورترین حد قلمرو خلافت،مهاجرت داده شدند تا مقیم شوند.رفتار تبعیضگونه حکام اموی در ایران،موجبات نارضایتی ایرانیان را فراهم آورد؛به همین جهت ایرانیان از هر قیامی که به مخالفت با امویان یا با شعار«الرضا من آل محمد(ص)»برپا میشد،حمایت کردند. معاویه برای ترور شخصیت ائمه،تبلیغات سوئی علیه آنان شروع کرد و به جعل احادیث در منقبت خود پرداخت؛که در زمان جانشینانش نیز ادامه یافت.شیعیان در این دوره تقیه پیشه کردند. علی رغم جو اختناقآلود،قیامهایی از جانب ائمه و شیعیان علیه امویان برپا شد؛از جمله قیام امام حسین(ع)،قیامهای توابین،مختار،زید بن علی(ع)،یحیی بن زید و عبد الله بن معاویه بن عبد الله. فعالیت سیاسی ایرانیان علیه امویان برای اولین بار در قایم مختار ظاهر شد.شرکت ایرانیان در قیام زید بن علی و فعالیت یحیی بن زید و عبد الله بن معاویه در ایران،حکایت از تکامل و تکوین بینش ایرانیان در درک نااهل و نامحرم بودن امویان بر مسند خلاقت دارد. نارضایتی مردم ایران و عربهای مهاجر شد خلفای اموی رفتار ستمگرانه را قدری تعدیل نمایند.دستور سلیمان بن عبد الملک و عمر بن عبد العزیز در منع سب علی(ع)،اولی با تدبیر سیاسی و دومی با ایمان،حاکی از این امر است.در اواخر دوره اموی که ضعف بر پیکره خلافت مستولی شده
خلاصه ماشینی:
"مهاجرت قبایل عرب به ایران-که از زمان عثمان،خلیفه سوم،آغاز شده بود -خود عاملی برای آشنایی ایرانیان با مذهب تشیع گردید؛زیرا هرچند به ظاهر دستگاه خلافت آنان را برای ادامه و گسترش فتوحات در مرزهای شرقی ایران مهاجرت داده بود-و این روند در دوره بنی امیه نیز ادامه یافت-هدف و علل پنهانی نیز در مهاجرت این اقوام به مناطق دوردست وجود داشت.
معاویه دستور داده بود خطبا بر سر منابر حضرت علی(ص)را-که پیامبر (ص)ایشان را یک بار رسما در جمع خویشان و بار دیگر در غدیر خم،وصی، جانشین و برادر خود معرفی کرده بودند-لعن نمایند؛و گفته میشود:«خود او بعد از نماز،علی و ابن عباس و حسن و حسین و مالک اشتر را لعنت میکرد» (مستوفی،ص 591 و العلوی،ص 17)معاویه برای حکامش نوشته بود:«امان از کسی که در فضائل ابو تراب و خاندان او حدیثی نقل کند،برداشته است»(ابن ابی الحدید،ص 65)بنی امیه سب علی(ع)را به کودکان میآموختند و دشمنی و کینه از علی(ع)را در قلب و روح آنان جای میدادند.
از این زمان پرچمهای سیاه در شرق در دست مخالفین به نشانه اعتراض به حکومت بنی امیه و خونخواهی خاندان پیامبر(ص)آشکار شد و این حرکتها نتیجه ایجاد فضایی بود که مخالفت عمر بن عبد العزیز برای شیعیان ایجاد کرده بود.
شرکت ایرانیان در قیامهایی که قبایل مهاجر عرب ناراضی-که بسیاری از آنان اعتقاد و گرایش شیعی نیز داشتند-و همچنین شرکت در قیام حارث بن سریج و جدیع بن کرمانی-که علیه امویان برپا شده بود و گردیزی آنان را شیعه میداند-(گردیزی،ص 811)و نیز شرکت در قیام زید بن علی(ع)،قیام یحیی بن زید،عبد الله بن معاویة بن عبد الله بن جعفر بن ابیطالب و..."